Trong năm 1972, trên làng nhạc Pháp đã xuất hiện một khuôn mặt mới nhưng được ái mộ ngay, với hai ca khúc làm mưa gió trên các bảng xếp hạng trong hai năm liên tiếp. Khuôn mặt mới này là nam ca sĩ gốc Bỉ Art Sullivan, hai ca khúc ấy là Ensemble đứng No.1, và Adieu, sois heureuse đứng No.2. Sau đó, Adieu, sois heureuse đã được Nguyễn Duy Biên đặt lời Việt với tựa Thôi ta xa nhau.
Art Sullivan tên thật là Marc Liénart van Lidth de Jeude, ra chào đời ngày 22/11/1950 tại Vương quốc Bỉ. Mấy chữ “van Lidth de Jeude” trong tên họ cho biết anh xuất thân từ một danh gia vọng tộc. Thân phụ của anh, ông Josse Liénart van Lidth de Jeude, là một người thuộc dòng tộc “van Lidth de Jeude”, một dòng họ quý tộc được Đế quốc Hòa-lan nhìn nhận từ nhiều thế kỷ trước (xưa kia phần lớn lãnh thổ của Bỉ thuộc Đế quốc Hòa-lan). Còn thân mẫu của Art Sullivan, bà Marie-José d’Udekem d’Acoz, là ái nữ của Nam tước Guy d’Udekem, một người có bà con với Hoàng hậu (đương vị) Mathilde của Vương quốc Bỉ…
Tài liệu liên quan trên các trang mạng hầu như không cho biết gì về tuổi thiếu thời của Art Sullivan, ngoài việc cậu say mê ca hát từ nhỏ, và tôn nam ca sĩ Pháp Christophe làm thần tượng.
Cũng nên biết do những yếu tố lịch sử, hiện nay Vương quốc Bỉ nhỏ bé có tới ba ngôn ngữ chính thức: tiếng Hòa-lan, tiếng Pháp, và tiếng Đức.
Tiếng Hòa-lan được khoảng 60% dân chúng, đa số sống ở vùng Flanders, miền Bắc nước Bỉ sử dụng, cho nên còn được gọi là tiếng Flemish. Tiếng Đức chỉ có chưa tới 1% dân chúng sử dụng nhưng không hiểu vì nguyên nhân gì, cũng được nhìn nhận là 1 trong 3 ngôn ngữ chính thức.
Còn tiếng Pháp được gần 40% dân chúng sử dụng, trong số đó có tới 85% dân cư của thủ đô Brussels và vùng phụ cận (Brussels-Capital Region). Vì thế, thủ đô Brussels (người Pháp gọi là Bruxelles) gần như là một thành phố nói tiếng Pháp – tiếng Pháp đúng giọng Pháp.
Vì thế, vùng Brussels-Capital Region đã sản sinh nhiều công dân Bỉ nổi tiếng trong làng ca nhạc Pháp, trong số này trước hết và trên hết phải nhắc tới Jacques Brel (1929-1978), tác giả của nhiều ca khúc bất hủ, như Ne me quitte pas (If You Go Away), Le Moribond (Seasons in the Sun), Comme d’habitude (My Way)…
Cùng nhiều tài danh khác như Salvatore Adamo (sinh năm 1943), Frank Michael (1947), Claude Barzotti (1953), Lara Fabian (1970)…; trong số này chúng tôi sẽ có dịp giới thiệu Claude Barzotti cùng với ca khúc Papa của anh trong tương lai.
Trở lại với Art Sullivan, các tài liệu trên Internet cũng không cho biết một chút gì về bước đầu sự nghiệp của anh, cho nên chúng tôi chỉ biết đồ đoán anh đã được ông bầu Claude Carrère lăng-xê, bởi đĩa hát 45 vòng đầu tay của anh (cũng như hầu hết các đĩa thu sau này) đều mang nhãn hiệu hãng đĩa “Carrère” (disques Carrère).
[Claude Carrère (1930-2014) là nhà viết ca khúc, đặt lời hát, và sản xuất đĩa hát cho nhiều ca sĩ tên tuổi của Pháp, như Dalida, Claude François, Hervé Vilard, Art Sullivan, Roméo…, và là người đã có công lăng-xê Sheila và trở thành ông bầu của cô trong suốt 20 năm đầu sự nghiệp]
Đĩa hát đầu tay của Art Sullivan mang tựa Ensemble (Cùng nhau), một ca khúc do anh sáng tác chung với tác giả Alain Termol, được tung ra vào năm 1972.
Nội dung Ensemble là ước mong của một người con trai đã xa người yêu: một ngày nào đó đôi ta sẽ cùng nhau trở lại trên bãi biển này, dưới khung trời này, nghe tiếng sóng vỗ bài tình ca…
Ensemble
Passeront les hivers passeront les printemps
Rien jamais ne pourra dénouer ce serment
Je tresserai pour toi des colliers de tendresse
Oui je tiendrai promesse
Nous reviendrons sur cette plage
Nous remarcherons sur le sable
Qui nous sert aujourd’hui de lit
Nous revivrons l’heure présente
Ensemble
Ensemble
Sous le même soleil
Au cur du même ciel
Ensemble
Ensemble
Nous reviendrons
Un jour nous reviendrons
Nous reviendrons sur cette plage
Écouter à nouveau les vagues
Confier à nos curs amoureux
De la mer la chanson romantique
Ensemble
Ensemble
Sous le même soleil
Au cur du même ciel
Ensemble
Ensemble
Nous reviendrons
Un jour nous reviendrons
Ensemble…
Vừa được tung ra, Ensemble đã trở thành một hiện tượng, đứng No.1 trên bảng xếp hạng ở Pháp, và hàng triệu con tim (nữ giới) đã bị chàng ca sĩ mắt xanh chinh phục…
– Phụ lục 1: Ensemble, Art Sullivan
VIDEO:
ART SULLIVAN – Ensemble-(original) – YouTube
Trong năm 1972, Art Sullivan thu đĩa thêm bốn ca khúc khác, trong đó có hai bản lên Top ở Pháp và Bỉ là Revoir và Mourir ou Vivre.
Revoir là một sáng tác chung của Art Sullivan với tác giả Jacques Velt, còn Mourir ou Vivre là một ca khúc ăn khách của Hervé Vilard trước đây, nay được Art Sullivan hát lại với nhịp thật chậm và lối diễn tả buồn tha thiết…
Như chúng tôi đã viết ở đoạn đầu, từ nhỏ Art Sullivan đã tôn nam ca sĩ Pháp Christophe làm thần tượng, giờ đây nghe lại Revoir và Mourir ou Vivre do Art Sullivan thu đĩa, chúng ta thấy anh chịu ảnh hưởng rất nhiều của Christophe trong cách trình bày những ca khúc tương đối êm, cần sự diễn tả (như Main dans la main, Elle, Mère tu es la seule… của Christophe)
– Phụ lục 2: Revoir, Art Sullivan
VIDEO:
Revoir- Art Sullivan – YouTube
Ngày ấy tại Sài Gòn, hai ca khúc Ensemble và Revoir của Art Sullivan rất được giới trẻ nghe nhạc Pháp yêu chuộng, tuy nhiên theo ký ức và sự tìm hiểu của chúng tôi, đã không có tác giả nào đặt lời Việt.
Qua năm 1973, Art Sullivan đạt thêm nhiều thành công rực rỡ với các ca khúc sáng tác chung với hai tác giả Jacques Velt, Alain Termol, như Petite fille aux yeux bleus, Adieu, sois heureuse, Une larme d’amour, Aimer pour un été, v.v… Trong số này, bản hai bản Une larme d’amour và Adieu, sois heureuse đã trở thành những ca khúc “cầu chứng” của Art Sullivan.
Une larme d’amour (Một giọt nước mắt yêu đương), viết chung với Jacques Velt, có thể được xem là ca khúc trữ tình ủy mị nhất của Art Sullivan.
Une larme d’amour
Elle avait dans son cœur
Une larme d´amour
Espérant le retour
De la saison des fleurs
Elle avait dans ses yeux
La tendresse d´un été
Qu´elle n´a pu oublier
Dans l´espoir du bonheur
Elle avait dans ses yeux
Une larme d´amour
L´ombre des heureux jours
Un reste de nous deux
Elle avait dans son cœur
Encore un peu d´automne
Le vent qui abandonne
Un pétale de fleur
Elle avait dans ses yeux
La chaleur d´un printemps
Le souffle gai du vent
Dès l´aurore radieuse
(x2)
Elle avait dans ses yeux
L´ombre des heureux jours
Un reste de nous deux
Un reste de nous deux
– Phụ lục 3: Une larme d´amour, Art Sullivan
Với những ca khúc trữ tình và giọng hát êm ái ngọt ngào, Art Sullivan đã một sớm một chiều trở thành nam ca sĩ thần tượng của các cô gái trẻ (chanteur à minettes) không chỉ ở Pháp, Bỉ, Đức mà còn ở Bồ-đào-nha và các quốc gia Mỹ la-tinh.
Từ năm 1975, Art Sullivan bắt đầu hát cặp với các nữ đồng nghiệp, như Kiki của Hòa-lan, Fernanda de Sousa của Ba-tây, Agatha của Bồ-đào-nha, trong đó ra vẻ “xứng đôi vừa lứa” nhất là với Kiki. Những màn trình diễn song ca với Kiki – như các bản Et si tu pars (Và nếu anh (em) ra đi), L’amour à la Française (Tình yêu kiểu Pháp), v.v… rất ăn khách.
VIDEO:
ART SULLIVAN & KIKI – et si tu pars – YouTube
Từ năm 1972 tới 1978, Art Sullivan đã bán được trên 10 triệu đĩa hát. Sau đó, tới thời disco, anh đã chuyển hướng sang lĩnh vực video ca nhạc (production audiovisuelle) và trình diễn “live”.
Hiện nay, vào tuổi 66, Art Sullivan vẫn tiếp tục sáng tác và trình diễn. Hai ca khúc mới nhất của anh là Liberté (2015) và Donner (2016).
VIDEO (trình diễn tại Bồ-đào-nha năm 2008 trong chương trình hoài niệm thập niên 1970):
A Minha Geração – Anos 70 – Art Sullivan
Tới đây chúng tôi viết về bản Adieu, sois heureuse, ca khúc nổi tiếng nhất, được ưa chộng nhất của Art Sullivan tại Hòn ngọc Viễn đông ngày ấy.
Cũng giống bản Ensemble (1972), Adieu, sois heureuse là một sáng tác chung của Art Sullivan với Alain Termol.
Nếu các trang mạng âm nhạc đã cho chúng ta biết rất ít về Art Sullivan, thì còn cho biết ít hơn nữa về Alain Termol; hoặc có thể viết hầu như không cho biết gì, ngoài việc ông là một nhà viết ca khúc, mà tác phẩm ngoài hai bản Ensemble (1972) và Adieu, sois heureuse (1973) viết chung với Art Sullivan, trước đó còn có một bản nổi tiếng quốc tế khác là Que Revienne, được nam ca sĩ Alain Thierry thu đĩa vào năm 1967.
Về lời hát, ngay tự tựa đề – Adieu, sois heureuse – chữ “heureuse” (thuộc từ dành cho phái nữ) đã cho biết nội dung là lời một người con trai vĩnh biệt người yêu, nhưng không cay đắng mà cao thượng: cầu chúc nàng tìm được hạnh phúc bên người tình mới!
Adieu Sois Heureuse
Toi qui n’as pas voulu de moi
Toi qui n’avais pas confiance
Toi qui ne m’as pas ouvert
Toi qui ne m’aimes pas
Toi qui n’as pas voulu comprendre
Toi qui n’as pas voulu m’attendre
Toi qui passais sans me voir
Toi qui ne m’aimais pas
Adieu, sois heureuse. Adieu et bonne chance
Avec celui que ton cœur à choisir
Adieu sois heureuse. Adieu et bonne chance
Avec celui qui t’emmène, aujourd’hui
– Phụ lục 4: Adieu, sois heureuse, Art Sullivan
Đà Lạt – 1968, từ trái: Vũ Xuân Hùng, Nguyễn Thế Hưng, Nguyễn Duy Biên, Vương Đình Thời
Trước năm 1975, Adieu, sois heureuse đã được Nguyễn Duy Biên đặt lời Việt với tựa Thôi ta xa nhau, nội dung khá trung thành với nguyên tác lời Pháp.
Thôi Ta Xa Nhau
Em, em đã hết yêu anh,
Em, anh vẫn biết em luôn dối gian,
Và tim khép kín không yêu anh,
Giờ tình đôi ta thật đã tan.
Em, em mãi mãi vui có biết đâu,
Em, em đã hết cho anh những nhớ mong,
Giờ em cất bước không trông anh,
Thì tình yêu kia thật đã tan.
Xa nhau, hãy vui lên em,
Xa nhau xin may mắn cho em,
Một đời cùng người yêu,
Đã dâng trọn lòng mê say.
Xa nhau, hãy vui lên em,
Xa nhau xin may mắn cho em,
Một đời cùng người yêu,
Suốt trên đường đời mai sau.
Ngày ấy, Adieu, sois heureuse / Thôi ta xa nhau đã được Trọng Nghĩa trình bày song ngữ trong băng Tình Ca Nhạc Trẻ 2 do Vũ Xuân Hùng & Nguyễn Duy Biên thực hiện. Tuy nhiên, vì chất lượng của bản này hiện được phổ biến trên các trang mạng rất kém, thay vào đó chúng tôi xin giới thiệu phiên bản mới, được Trọng Nghĩa thu CD sau này tại hải ngoại.
– Phụ lục 5: Adieu, sois heureuse / Thôi ta xa nhau, Trọng Nghĩa
Về số lượng lượt nghe, theo những con số trên các trang mạng ca nhạc, phiên bản Adieu, sois heureuse / Thôi ta xa nhau được nghe nhiều nhất hiện nay là bản do Lê Toàn trình bày.
– Phụ lục 6: Adieu, sois heureuse / Thôi ta xa nhau, Lê Toàn
Cũng sau năm 1975 tại hải ngoại, Adieu, sois heureuse đã được Anh Tú thu CD với một phiên bản lời Việt khác, tựa đề Vĩnh biệt người tình.
Có lẽ độc giả cũng biết sau khi ra hải ngoại, nhạc sĩ Lữ Liên đã đặt lời Việt cho khá nhiều ca khúc ngoại quốc nổi tiếng để các con của ông thu đĩa. Tuy nhiên, riêng bản Vĩnh biệt người tình, chúng tôi không có đủ dữ kiện để khẳng định là của Lữ Liên.
Chúng tôi cũng không đủ trình độ nhạc ngữ để so sánh giá trị giữa ca từ của Thôi ta xa nhau và Vĩnh biệt người tình, mà chỉ có thể viết: về ý nghĩa lời hát, Thôi ta xa nhau trung thành với nguyên tác hơn, trong khi Vĩnh biệt người tình chỉ vĩnh biệt (adieu) chứ không chúc nàng tìm được hạnh phúc (sois heureuse).
VIDEO:
VĨNH BIỆT NGƯỜI TÌNH – YouTube
HOÀI NAM
©T.Vấn 2017
