Quê Nghèo – Tranh: Huyền Chiêu
Quê nhà xa lắc xa lơ đó
Ngoảnh lại tha hồ mây trắng bay
(Nguyễn Bính)
Có phải buổi chiều làm người ta nhớ nhà hơn buổi sáng?
Có phải làn khói cơm chiều tỏa lên từ mái tranh nghèo làm mình nhớ quá ngày còn thơ bên dáng mẹ hiền.
Có phải vì “lúc chiều về là lúc yên vui” (*), khi mình nhìn thấy xa xa bóng mục đồng dẩn trâu về chuồng.
Có phải vì ngôi sao hôm mọc trên nền trời xanh thẫm đang nhìn xuống, mang đến cho mình một nổi buồn sao quá dịu ngọt.
Không đèn điện, không radio, không TV, chỉ có ngọn đèn dầu leo lét đặt trên bàn mà sao những buổi tối chỉ có tiếng ếch nhái kêu cứ còn hoài trong ký ức?
Hồi nhỏ, nhớ có vở cải lương tên “Bếp Lửa Chiều Ly Biệt” .
Nhớ chiếc xe lam rao tuồng chạy qua xóm phát tờ rơi. Không được xem tuồng nhưng hai chữ “Ly Biệt” đã làm cho lòng mình rưng rưng lo sợ.
Có phải rồi có lúc mình phải rời xa “Bếp Lửa Chiều” của mẹ?
Từ thuở nhỏ mình đã yêu lửa. Chẳng phải lửa là phản ứng hóa học tuyệt vời, huyền ảo nhất, gần gủi nhất với mình sao? Nhớ lắm hình ảnh của đống củi khô mẹ chất bên chái bếp, nhớ lắm dáng mẹ cầm rựa chẻ làm ba, làm tư thanh củi cong queo.
Mẹ kể “Hồi mẹ còn nhỏ vẫn thường theo người lớn lên rừng hái củi. Người lớn chặt cây to, mẹ gom những cành nhỏ gánh về cho bà ngoại nấu cơm. Rừng đẹp lắm, có suối chảy, có trái dâu, trái đỏ, trái xay tha hồ hái”. Mình nghe mà ước gì được đi hái củi.
Nhóm lửa là điều thú vị nhất đối với mình thuở đó nên mình hay xin mẹ được làm công việc này.
Cho đến bây giờ mình vẫn nhớ cái cảm giác mắt cay xè khi thổi hoài lửa không bùng lên và chỉ có khói bay đầy gian bếp.
Và đẹp làm sao khi bếp lửa hồng rực sáng.
Thuở ấy mẹ nấu cơm trong nồi bằng đồng. Nấu canh, kho cá trong niêu bằng đất.
“Lọ nghẹ” là chữ trẻ nhỏ bây giờ không hiểu nhưng đối với mình thật quen thuộc khi vào bếp.
Buổi chiều đi làm đồng về, cha xổ từ trong “đụt” (**) ra một mớ cá. Mẹ chạy ra vườn hái nắm lá me, vài trái khế. Mẹ sai mình ra bụi tre bẻ vài đọt măng vòi. Đi ngang qua mương nước mình không quên nhổ một tàu môn.
Mấy con cá lóc nhỏ mẹ nấu canh chua, còn lại mớ cá sặc, cá rô mẹ kho với ớt bột nêm lá lốt xắt nhỏ.
Mâm cơm chiều được dọn ra giữa sân. Cả nhà bên nhau trong màu trời xâm xẩm tối.
Tô canh chua ấy không có bột ngọt. Ớt bột kho cá thuở ấy không trộn phẩm màu công nghiệp.
Cơm nóng hổi, cá kho béo ngậy cay cay hăng mùi lá lốt.
Nhớ quá đi thôi, bếp lửa chiều quê cũ.
Nhớ câu thơ của Phạm Hữu Quang trong bài “ Giang Hồ”
“Giang hồ ta chỉ giang hồ vặt
Nghe tiếng cơm sôi cũng nhớ nhà”
Tôi tin rằng tiếng cơm sôi trong câu thơ của Phạm Hữu Quang là từ một nồi cơm nấu trên bếp lủa củi chứ không phải nấu từ lò ga.
Chao ôi, còn đâu nữa những bóng mẹ hiền ngồi chẻ củi.
Còn đâu nữa làn khói lam chiều trên mái nhà tranh.
Có lần, trên TV người ta khoe khoang rằng đã đưa bộ tộc người Rục ở vùng núi cao về đồng bằng làm quen với đời sống văn minh. Bộ tộc này sắp tuyệt chủng, chỉ còn một nhóm người sống trong rừng sâu. Họ không có nhà cửa và ngủ trong hang đá.
Người ta cất cho bộ tộc này những ngôi nhà gạch nhỏ và tập cho họ bỏ những thói quen hoang dã.
Nhưng sau đó, nhóm người này lại bỏ trốn lên núi, trở về hang đá cũ.
Làm sao họ quên được tiếng chim kêu, vượn hú. Làm sao họ quên được ngọn lửa rừng đêm rực sáng. Hàng triệu hecta rừng đã bị phá. Người miền núi tuyệt chủng vì không còn rừng chứ không phải vì họ không biết cách sống văn minh.
Bếp lửa củi bây giờ đã dần đi vào ly biệt!
Bây giờ không còn ai đi hái củi. Nông thôn bây giờ cũng chỉ dùng lò ga.
Nồi đồng đã tuyệt chủng. Trẻ em bây giờ chỉ nhìn thấy nồi cơm điện.
Nếu đi lạc trong rừng không biết chúng có biết cách nhóm lên một ngọn lửa để mưu sinh?
Ngọn lửa ấm cúng ngày nào bị lãng quên nhưng ngọn lửa hung bạo của thời văn minh đang tấn công đất nước tôi. Ngày nào trên báo cũng có đăng tin những vụ cháy nhà, cháy xưởng, cháy rừng , cháy xe đò, xe máy. Ngay cả tàu đang chạy trên biển cũng cháy.
Tiếc quá đi ngọn lửa ấm cúng, yêu dấu ngày nào.
Tuổi thơ của tôi không bao giờ có ngọn lửa làm cháy nhà, cháy rừng…
Chỉ có ngọn lửa dìu dịu đủ làm nồi đồng cho mình những miếng cơm cháy ngọt bùi.
Hè này cháu nội tôi về thăm, tôi sẽ dẫn cháu vào chơi trong rừng, dạy cháu gom củi tự nấu một nồi cơm bằng ngọn lửa do chính mình nhen nhóm.
Huyền Chiêu
Tháng 5– 2017
(*) Trong Nương Chiều. Phạm Duy.
(**) dụng cụ đan bằng tre để đựng cá.
©T.Vấn 2017
