Đường Đi Không Đến -Tranh: Thanh Châu
Lục bát vốn là thể thơ sở trường được thi sĩ Nguyễn Hàn Chung rất tưng tiu. Đáng ngạc nhiên là: mặc dù ông rất cẩn trọng, trau chuốt khi sáng tác thơ Lục bát, ông lại vẫn cứ viết rất khỏe, rất nhanh, mỗi khi nảy ra một đề tài mới, nhất là đề tài tình yêu gắn với thân phận con người. “Lăn” là một bài Lục bát tình gợi nhiều liên tưởng thú vị cho tôi khi đọc. Bài thơ rất cô đọng với bốn câu:
“Em bây giờ chẳng có ai
còn anh có hạt lệ dài lăn theo
lăn hoài nên nỗi cô liêu
biến ra nghìn hạt mưa chiều héo câm”
(Lăn- Nguyễn Hàn Chung)
Bài thơ không đi theo lối vòng vèo của thơ ca Lục bát truyền thống theo kiểu Phú – tỷ- hứng mà đi thẳng vào vấn đề liên quan đến “Em và Anh”, giữa cái có và không có mang tính tương phản trong hoàn cảnh của hai người. Em thì một mình cô đơn, trống trải. Ngược lại anh thì “có hạt lệ dài lăn theo”. Hoàn cảnh của em được thể hiện tường minh qua cụm từ “Chẳng có ai”nhưng hoàn cảnh của anh thì lại được thể hiện lấp lửng bằng cách nói hàm ý, bóng bẩy và đa nghĩa. Anh “có hạt lệ dài lăn theo”có thể hiểu:
1. Anh khóc thương xót cho em không có ai bầu bạn, đỡ đần…
2. Anh bị vướng víu bởi hạt lệ dài lăn theo. Anh đi đến đâu thì đằng sau lưng anh đều bị vấn vít bởi nước mắt đàn bà…
Chính cách nói đa nghĩa, đa thanh làm nên sự liên tưởng thú vị cho ngôn ngữ thơ biến hóa trào lộng của Nguyễn Hàn Chung. Nhưng dù hiểu theo cách nào thì điểm đồng quy trong cách diễn đạt cũng là muốn bộc lộ niềm thông cảm của tác giả cho số phận đơn chiếc của người đàn bà độc thân. Cái tương phản trớ trêu là anh rất muốn đến để xoa dịu nỗi buồn, để đời bớt cô liêu cho em nhưng sau lưng anh luôn có những nỗi buồn từ xung quanh chực chờ như nước mắt lăn dài theo bám chặt. Chỉ cần anh nhích ra khỏi chính mình thì cả một hệ lụy nước mắt sẽ kéo theo cho bản thân anh và cho cả những hạt lệ của người thân, khóc thương vì theo anh…
Hình ảnh hạt lệ lăn theo, lăn hoài rất tượng hình và gợi cảm. Nó như mưa giăng kín phủ vây anh và đã làm cho đời anh trở nên cô liêu trong sự tỉnh ngộ, ý thức về bản ngã độc lập nhưng luôn nằm trong mối quan hệ với thực tại cuộc sống tràn ngập nỗi buồn… Và tôi cảm nhận được cái hay trong thơ thi sĩ Nguyễn Hàn Chung là đã khắc đậm được nỗi buồn, sự cô đơn rất nhân văn ở con người cá thể khi người ấy biết đặt mình trong nỗi buồn của người khác để hành xử và chọn cho mình một lối sống, cho dù có thể chịu thiệt thòi dài dài…
Từ nỗi cô liêu “biến ra nghìn hạt mưa chiều héo câm”gợi cho ta sự liên tưởng thú vị. Dường như đất trời cũng cám cảnh, cũng phản đối sự cô liêu trái quy luật? Thế nên từ việc em chẳng có ai, kéo theo việc anh thụ động đến bên em vì muốn tránh hệ lụy của hạt lệ lăn theo, lăn dài đến sự hóa thân của nỗi buồn, nỗi cô đơn vào mưa chiều héo câm đã tạo nên một tiếng khóc thổn thức, thương cho thân phận con người úa tàn theo thời gian, theo sự vận hành của những mùa mưa đi qua, để lại trong lòng sự tích tụ nghìn hạt. Cái lạ hơn nữa trong cách diễn đạt là mưa không ướt, không tươi lại trở nên “héo câm” khi mưa dội vào lòng hoàng hôn thân phận người đàn bà…
Thơ lục bát của Nguyễn Hàn Chung có vần điệu rất gần gũi mà ý tứ thăm thẳm, lắt léo… Đọc cách này, lóe ra hiểu cách khác… nhưng dù đi bằng cách nào thì con đường đến thơ ông trong bài này cũng độc đạo. Đó là con đường đầy cảm thông và yêu thương đối với thân phận phụ nữ cô đơn, héo câm bị vây phủ trong mưa chiều…Biết và cảm sâu nỗi đau ấy, nhưng tác giả cũng chỉ có thể chia sẻ bằng tâm trạng hóa lệ lăn dài mà thôi…
Ôi cái lăn của hạt lệ trong vũ trụ nó khiến cho con người phải lăn theo với những nghĩ suy trăn trở và rồi liên tưởng đến hạt lệ của bản thân mình. Thì ra đứng giữa màn mưa nghìn hạt, bản ngã của thi sĩ đã nhận ra: thà nhốt mình trong nỗi buồn cô liêu còn hơn bước ra ngoài vòng cấm để cho cuộc đời mình lại lăn như những hạt lệ héo câm từ nghìn đời nay…
Dương Diên Hồng
