Hoa Diên Vỹ – Tranh: Mai Tâm
(TV&BH xin trân trọng giới thiệu một số bài thơ trong tập The Wild Iris (Hoa Diên Vỹ Dại) của nhà thơ đoạt giải thưởng văn chương Nobel 2020, do cây bút thơ song ngữ quen thuộc Phạm Doanh phụ trách chuyển ngữ).
Lời phi lộ: Những khó khăn người chuyển ngữ gặp phải về nhân vật đại danh từ.
Trong tiếng Việt nhân vật đại danh từ rất đa diện và quan trọng, nó nói lên tương quan của người đối thoại và mức độ đẳng cấp xã hội. Ngược lại tiếng Anh cũng như đại đa số ngôn ngữ Tây phương, nhân vật đại danh từ rất hạn chế và xúc tích khó có thể chuyển sang Việt ngữ dễ dàng nếu không có những chi tiết rõ ràng. Thí dụ “I love you” dịch là gì? “Anh yêu em” hay “Em yêu anh”, “Mẹ thương con”, “Con yêu Chúa”, “Tôi yêu bà”, “Tôi yêu ông” hay 1 trăm cách khác tùy tương quan nhân sự. Ngay cả khi không có nhân vật đại danh từ tiếng Việt vẫn có thể gây khó khăn cho người dịch: “Go away!” = “mời ông/bà/anh/chị/cô/chị/bác đi cho” hay “Cút xéo”/”Cút con bà mày đi”.
Thơ Louise Glueck rất nhiều đối thoại xử dụng “I và you”, nhiều bài có vẻ như đối thoại với Chúa hay Thượng đế, trường hợp ấy xin dịch là “Con và Người / Ngài” (nói với Chúa? TĐ) hay “Ta và (các) ngươi” (Lời Chúa/TĐ nói). Khi tương quan giữa hai bên đối thoại không rõ rệt thì người dịch đành dùng “Tôi và bạn” rất chung chung vậy.
Ngoài ra “we/us” là chúng tôi hay chúng ta?
Nếu chỗ nào dịch không chuẩn về cách dùng nhân vật đại danh tự xin được nhận góp ý và phê bình của bạn đọc.
Cuối cùng nhiều loại hoa không biết tên tiếng Việt là gì dù có tra cứu wikipedia tiếng Việt và botanyvn.com (Trung Tâm Dữ Liệu Thực Vật Việt Nam). Người dịch hoan nghênh mọi chỉ dẫn.
Phạm Doanh
November 2020
THE WILD IRIS
At the end of my suffering there was a door. Hear me out: that which you call death I remember. Overhead, noises, branches of the pine shifting. Then nothing. The weak sun flickered over the dry surface. It is terrible to survive as consciousness buried in the dark earth. Then it was over: that which you fear, being a soul and unable to speak, ending abruptly, the stiff earth bending a little. And what I took to be birds darting in low shrubs. You who do not remember passage from the other world I tell you I could speak again: whatever returns from oblivion returns to find a voice: from the center of my life came a great fountain, deep blue shadows on azure seawater. |
HOA DIÊN VĨ DẠI
Nơi tận cùng đau khổ của tôi có một cánh cửa. Hãy nghe tôi nói: Tôi nhớ cái mà bạn gọi là cái chết. Trên đầu, những tiếng động, những cành thông chuyển mình. Sau đó là hư vô. Mặt trời yếu ớt nhấp nháy trên bề mặt khô. Thật là kinh khủng để sống còn khi ý thức chôn vùi trong lòng đất tối tăm. Sau đó, nó đã kết thúc: điều mà bạn sợ hãi, là một linh hồn và không thể nói chuyện, kết thúc đột ngột, mặt đất cứng uốn cong một chút. Và những gì tôi đã làm để trở thành chim bay trong bụi cây thấp. Bạn không nhớ lối đi từ thế giới bên kia Tôi bảo bạn rằng tôi có thể nói lại: bất cứ điều gì trở về từ sự lãng quên trở về để tìm một tiếng nói: một đài phun nước lớn đến từ tâm điểm cuộc đời tôi, bóng xanh thẳm trên nước biển xanh. |
MATINS
The sun shines; by the mailbox, leaves of the divided birch tree folded, pleated like fins. Underneath, hollow stems of the white daffodils, Ice Wings, Cantatrice; dark leaves of the wild violet. Noah says depressives hate the spring, imbalance between the inner and the outer world. I make another case—being depressed, yes, but in a sense passionately attached to the living tree, my body actually curled in the split trunk, almost at peace, in the evening rain almost able to feel sap frothing and rising: Noah says this is an error of depressives, identifying with a tree, whereas the happy heart wanders the garden like a falling leaf, a figure for the part, not the whole. |
LỄ SÁNG
Mặt trời chiếu sáng; cây bạch dương tách đôi, lá của nó xếp nếp như vi cá bên cạnh hộp thư. Bên dưới, thân rỗng của hoa thủy tiên trắng, hoa Cánh băng, hoa Cantatrice; lá màu tím đậm của dã quỳ. Noah nói người trầm cảm ghét mùa xuân, mất cân bằng giữa thế giới bên trong và thế giới bên ngoài. tôi đưa ra một trường hợp khác – trầm cảm, vâng, nhưng theo một nghĩa nào đó thì gắn bó với cây sống một cách say mê, thân tôi thực sự cuộn tròn trong thân cây nứt, gần như bình yên, trong cơn mưa chiều gần như có thể cảm thấy nhựa cây sủi bọt và nổi lên: Noah nói đây là lỗi lầm của sự trầm cảm, đồng hóa với một cái cây, trong khi trái tim hạnh phúc lang thang trong vườn như một chiếc lá rơi, một hình ảnh cho một phần, không phải toàn bộ. |
MATINS
Unreachable father, when we were first exiled from heaven, you made a replica, a place in one sense different from heaven, being designed to teach a lesson: otherwise the same—beauty on either side, beauty without alternative— Except we didn’t know what was the lesson. Left alone, we exhausted each other. Years of darkness followed; we took turns working the garden, the first tears filling our eyes as earth misted with petals, some dark red, some flesh colored— We never thought of you whom we were learning to worship. We merely knew it wasn’t human nature to love only what returns love. |
LỄ SÁNG
Cha, người không thể đạt tới, khi chúng con bị đày ải khỏi thiên đường, cha đã làm một bản sao, một nơi khác với thiên đường theo một nghĩa, được thiết kế để dạy chúng con một bài học: ngoài ra cùng một thứ — vẻ đẹp ở cả hai nơi, vẻ đẹp không có gì thay thế— Ngoại trừ chúng con không biết là bài học gì. Bị bỏ lại một mình, chúng con làm kiệt sức nhau. Những năm dài bóng tối theo sau; chúng con thay phiên nhau làm vườn, những giọt nước mắt đầu tiên lấp đầy mắt chúng con như mặt đất được phun tưới bằng những cánh hoa, một số đỏ sẫm, một số màu thịt— Chúng con chưa bao giờ nghĩ về cha người mà chúng con đang học cách tôn thờ. Chúng con chỉ biết rằng bản chất của nhân loại không phải là chỉ yêu những gì đáp trả tình yêu. |
TRILLIUM
When I woke up I was in a forest. The dark seemed natural, the sky through the pine trees thick with many lights. I knew nothing; I could do nothing but see. And as I watched, all the lights of heaven faded to make a single thing, a fire burning through the cool firs. Then it wasn’t possible any longer to stare at heaven and not be destroyed. Are there souls that need death’s presence, as I require protection? I think if I speak long enough I will answer that question, I will see whatever they see, a ladder reaching through the firs, whatever calls them to exchange their lives— Think what I understand already. I woke up ignorant in a forest; only a moment ago, I didn’t know my voice if one were given me would be so full of grief, my sentences like cries strung together. I didn’t even know I felt grief until that word came, until I felt rain streaming from me. |
HOA TRILLIUM
Khi tỉnh dậy, tôi đang ở trong một khu rừng. Bóng tối dường như là tự nhiên, qua những cây thông bầu trời dày đặc ánh sao. Tôi không biết gì cả; Tôi không thể làm gì khác ngoài việc nhìn. Và khi tôi quan sát, tất cả ánh sáng của thiên đường tàn lụi để tạo nên một thứ duy nhất, một ngọn lửa cháy xuyên những cây bách mát lạnh. Sau đó, không thể nào nhìn đăm đăm vào thiên đường mà không bị phá hủy nữa. Có những linh hồn cần sự hiện diện của cái chết, như tôi đòi được bảo vệ? Tôi nghĩ nếu tôi nói đủ lâu Tôi sẽ trả lời câu hỏi đó, tôi sẽ thấy bất cứ điều gì họ nhìn thấy, một cái thang đưa qua cây bách, bất cứ điều gì kêu gọi họ đánh đổi mạng sống của mình— Hãy nghĩ những gì tôi đã hiểu. Tôi tỉnh dậy vô tri trong một khu rừng; chỉ một lúc trước, tôi không quen giọng nói của mình nếu giả dụ nó được đưa cho tôi những câu của tôi sẽ đầy đau buồn, như những tiếng khóc đan vào nhau. Tôi thậm chí không biết mình cảm thấy đau buồn cho đến khi chữ đó đến, cho đến khi tôi cảm thấy mưa rơi từ tôi. |
LAMIUM
This is how you live when you have a cold heart. As I do: in shadows, trailing over cool rock, under the great maple trees. The sun hardly touches me. Sometimes I see it in early spring, rising very far away. Then leaves grow over it, completely hiding it. I feel it glinting through the leaves, erratic, like someone hitting the side of a glass with a metal spoon. Living things don’t all require light in the same degree. Some of us make our own light: a silver leaf like a path no one can use, a shallow lake of silver in the darkness under the great maples. But you know this already. You and the others who think you live for truth and, by extension, love all that is cold. |
HOA LAMIUM Đây là cách bạn sống khi bạn có một trái tim lạnh giá. Như tôi làm: trong bóng tối, theo sau tảng đá mát lạnh, dưới những cây phong vĩ đại. Mặt trời hầu như không chạm vào tôi. Đôi khi tôi thấy nó vào đầu mùa xuân, mọc rất xa. Sau đó, lá mọc trên nó, hoàn toàn che lấp nó. Tôi cảm thấy nó lấp lánh qua lá, thất thường, như ai đó dùng thìa kim loại đập vào thành ly. Không phải tất cả các sinh vật đều yêu cầu cùng lượng ánh sáng. Một số người trong chúng ta tạo ra ánh sáng của riêng mình: một chiếc lá bạc giống như một con đường không ai có thể sử dụng, một hồ bạc không sâu trong bóng tối dưới những cây phong hùng vĩ. Nhưng bạn đã biết điều này rồi. Bạn và những người khác nghĩ bạn sống cho sự thật và nói rộng ra là yêu tất cả những gì lạnh lẽo. |
SNOWDROPS
Do you know what I was, how I lived? You know what despair is; then winter should have meaning for you. I did not expect to survive, earth suppressing me. I didn’t expect to waken again, to feel in damp earth my body able to respond again, remembering after so long how to open again in the cold light of earliest spring— afraid, yes, but among you again crying yes risk joy in the raw wind of the new world. |
HOA TUYẾT ĐIỂM
Bạn có biết tôi là gì, tôi đã sống như thế nào không? Bạn biết tuyệt vọng là gì; như thế mùa đông chắc có ý nghĩa đối với bạn. Tôi không mong đợi để sống sót, đất đàn áp tôi. Tôi không mong đợi thức dậy một lần nữa, để cảm nhận trong đất ẩm ướt cơ thể tôi có thể trả lời lại, ghi nhớ sau rất lâu làm thế nào để mở lại trong ánh sáng lạnh đầu xuân— sợ, vâng, nhưng giữa các bạn một lần nữa khóc vâng có rủi ro làm mất niềm vui trong làn gió thô của thế giới mới. |
(Trích tập thơ: The Wild Iris của Louise Glück – Phạm Doanh chuyển ngữ)
©T.Vấn 2020