T.Vấn

& Bạn Hữu

Văn Học và Đời Sống

Về bài thơ “Leo Đồi”, Gorman đọc trong Lễ nhậm chức tổng thống của Joe Biden

Hoàng Dung

Theo thông lệ, lễ nhậm chức Tổng thống 4 năm một lần, thỉnh thoảng đều có mục đọc Thơ. Năm nay, đặc biệt dành cho nhà thơ trẻ Amanda Gorman22 tuổi, hiện sống tại Los Angeles, California, đọc bài thơ The Hill We Climb, và đã gây nhiều ngạc nhiên, thích thú, phấn kích đối với người Mỹ và cộng đồng thế giới.

Amanda Gorman vừa tốt nghiệp 4 năm Đại học Harvard, được Mẹ là Joan Wicks, 1 cô giáo khuyến khích cô viết từ khi còn nhỏ và năm 2017 đã nhận được giải thưởng cũng như được phong là nhà thơ trẻ nhất của quốc gia.

Amanda Gorman có tập The One for Whom Food Is Not Enough,viết khi còn nhỏ (2015). Hiện có 2 tập thơ đang bán chạy nhất trên Amazon là The Hill We ClimbChange Sings: A Children Anthem (thơ thiếu nhi).

Bước lên sân khấu trước Điện Capitol của nước Mỹ vào buổi sáng ngày 20 tháng Giêng lạnh giá tại lễ nhậm chức của tân Tổng thống Joe Biden và Phó tổng thống Kamala Harris, nhà thơ trẻ Hoa Kỳ Amanda Gorman với trang phục của Prada – chiếc băng đô sa tanh màu đỏ và chiếc áo khoác hai dây màu vàng đã nhanh chóng khiến cô ấy trở thành một biểu tượng nghệ thuật – cô gái 22 tuổi, da đen nhỏ bé, được công chúng Hoa Kỳ sau đó gọi là ‘đa dạng và xinh đẹp’ ẩn núp trong bài thơ ‘The Hill We Climb’ đầy cảm hứng cô viết, mà chúng ta không thể không đọc lại sau đó.

Nguyên bài Thơ bắt đầu khi Tiến sĩ Jill Biden, hiền thê của Joe Biden, yêu cầu Amanda Gorman gửi một bài thơ để đọc tại lễ nhậm chức vào tháng 12 năm 2020, đóng góp vào chủ đề chung của lễ nhậm chức là “Nước Mỹ đoàn kết”. Ngày 30 tháng 12 năm 2020, Cô được thông báo đã được chọn lựa.

Gorman viết từ trong mùa đại dịch Covid-19, từ ngày 1.1.2021 cho đến 5 ngày sau, khi chứng kiến cuộc bạo loạn xảy ra tại điện Capitol chiều ngày 6.1, với những xúc động mãnh liệt trào dâng, và viết xong bài thơ ngay trong đêm đó. Gorman sử dụng một lượng lớn các ám chỉ và ngôn cách trấn an, cùng lấy 1 số ý tưởng trong nhạc kịch “History Has Its Eyes on You” của Hamilton Lin-Manuel Miranda, diễn ở Broadway năm 2015 và được Hamilton tán thưởng.

Bài thơ dài gồm 723 chữ, 17 khổ thuộc loại Thơ không vần (Blank verse poetry) nhưng chú trọng âm tiết, nhấn hoặc không trong mỗi câu Thơ theo nhịp độ (tempo) y như nhạc Rap hay, có thể nói bài Thơ này là một Rap poem. Đặc biệt thấy rõ khi trình bày, cô còn sử dụng cả body language để diễn tả, có thể nghe Cô đọc ở đây, rõ ràng và đĩnh đạc.

Amanda Gorman giải thích với báo New York Times rằng, tôi đã viết bài thơ, có tựa đề “The Hill We Climb”, vào đêm, ngay sau khi những kẻ bạo loạn tràn vào điện Capitol “Trong bài thơ của tôi, tôi sẽ không phủ nhận những gì chúng ta đã thấy trong vài tuần qua và tôi dám khẳng định là vài năm qua. Nhưng điều tôi thực sự khao khát làm trong bài thơ là có thể dùng chữ của mình để hình dung một cách mà đất nước chúng ta vẫn có thể xích lại gần nhau và vẫn có thể hàn gắn, tôi nghĩ rằng nước Mỹ cần phải hòa giải”. Và đây chính là tinh thần nước Mỹ với God will, sự thật và công lý cùng đạo đức công dân mà tác giả bài Thơ đã thụ hưởng được.

Thật vậy, Amanda Gorman tuy là một nhà thơ trẻ, nhưng có tầm nhìn về tính triết lý chính trị, một tầm nhìn ngoạn mục về nền dân chủ là một khát vọng – một điều của tương lai, dân chủ luôn phải được tôi luyện và đương đầu thử thách đe dọa bởi các thế lực mâu thuẫn, từ đó luôn bị trì hoãn, luôn nằm ngoài tầm với ngay cả trong các xã hội lấy dân chủ làm nguyên tắc điều hành việc nước.

Những biến động trong vài năm vừa qua, không phải là một sự đổ vỡ mà là một sự thật tàn nhẫn bất ngờ của lịch sử. Hãy đọc những gì Cô ấy viết, cùng suy gẫm những biến động thực tế vừa qua:

We’ve seen a force that would shatter our nation rather than share it, would destroy our country if it meant delaying democracy. 

And this effort very nearly succeeded. But while democracy can be periodically delayed, it can never be permanently defeated.

In this truth, in this faith, we trust. For while we have our eyes on the future, history has its eyes on us.”… 

Thụy Mân dịch:

Chúng ta đã thấy một quyền lực có thể làm tan vỡ đất nước này,

thay vì chia sẻ nó.

Sẽ hủy diệt mảnh đất này khi nền dân chủ bị tổn thương. 

Và nỗ lực này gần như đã thành công.

Nhưng trong khi nền dân chủ bị trì trệ tạm thời,

nó sẽ không bao giờ có thể bị đánh bại vĩnh viễn.

Sự thật này, đức tin này, ta tin vào,

và khi ta mong ngóng đến tương lai, thì lịch sử vẫn dõi theo từng bước.

Thi ca, về mặt chuyên môn, lý thuyết thi trung hữu nhạc họa chưa đủ. Ở đây, còn bao gồm cả hoạt cảnh sân khấu sinh động, như một nhạc kịch thuở dựng nước, mang nét lịch sử và anh hùng ca, được nhắc nhở ở gần cuối bài Thơ, ở khổ 14 và 15: “So let us leave behind a country… will emerge battered and beautiful“, là hoài vọng nối kết viễn kiến trải dài, bao la đằm thắm.

Báo chí cùng các nhân vật quan trọng tại Mỹ đã nhận xét hình ảnh Amanda Gorman, một cô gái da đen nhỏ bé, ít ai biết đến trước đó, hôm đó như là ngôi sao đột phá, khoảnh khắc tỏa sáng so với các ngôi sao nổi tiếng Lady Gaga, Jennifer Lopez và Garth Brooks … Amanda Gorman, làm cử tọa phải há hốc miệng như tờ Los Angeles Times, hayđã “phỗng tay trên” chiếm đoạt tinh thần buổi lễ, như 1 tờ báo khác đã viết.

Bài Thơ đọc đúng lúc, hợp thời, đúng nơi, đúng chỗ với những từ ngữ thích hợp nhất, xuất phát từ tinh thần của Abraham Lincoln và Martin Luther King Jr. Đó là một bài thơ có nhịp độ, được đánh giá rất cao không những cho dịp đặc biệt này, mà nó sẽ còn tồn tại lâu dài, vượt thời gian và không gian sau đó. Và Gorman đã xuất hiện và đọc thơ như thế.

TrênTwitter, Dre Joanne Liu, cựu lãnh đạo tổ chức Y Sĩ Không Biên Giới, cho rằng bài thơ được đọc trong 5’43 giây nhưng là truyền cảm nhất trong thời gian dài của buổi lễ. Cựu Đệ nhất phu nhân Michelle Obama viết rằng, “lời thơ mạnh mẽ và sâu sắc nhắc nhở chúng ta về sức mạnh mà mỗi chúng ta nắm giữ trong việc duy trì nền dân chủ. Hãy tiếp tục tỏa sáng, Amanda! Tôi nóng lòng muốn xem Em làm gì tiếp theo”.

Cùng hoàn cảnh như Biden, Gorman đã phải vật lộn với trở ngại về phát âm (nói lắp) trong suốt thời thơ ấu, điều đó khiến thơ ca trở thành cứu cánh của cô. Theo cô, chữ nghĩa dồn trong thơ, thay cho tiếng nói, lặng lẽ chất chứa và quảng tải linh hồn thi nhân đến tha nhân, và chuyện đời đâu cũng thế, như chuyện Tái Ông Mất Ngựa ở phương Đông.

Cũng giống như ông Biden, Gorman có mục tiêu dài hạn là tranh cử Tổng thống năm 2036.

Tự ngàn xưa, hơn 4.000 năm trước, thi ca vốn đã là nguồn giải trí thiêng liêng và đầu tiên của con người, tận cho đến nay, với sứ mệnh đó, phác thảo bối cảnh xã hội, chuyển tải và gửi gắm thông điệp đến tương lai, như một tình yêu, niềm tin và hy vọng trong ánh mắt và nụ cười nhân thế.

Amanda Gorman nói, không thể làm ngơ trước những vết nứt thật sự cần được lấp đầy và đó là nguồn suối tươi mát chảy dài bất tận, chất chứa trong bài thơ “Lên Đồi” của cô và nguồn cảm hứng thụ hưởng cho tất cả chúng ta, những người yêu thơ và yêu chuộng tự do, dân chủ trên hành tinh này. (Bài Thơ này, được dịch qua 6 bản Việt ngữ, tất cả đều hay).

***

Sau đây là bản dịch của Đỗ Q Dân:

Khi ban mai đến
ta hỏi lại chính mình
tìm đâu ra ánh sáng
trong bóng tối không cùng?
Mất mát ta vẫn đang gánh gồng
biển cả ta rẽ sóng vượt qua
Ta đã can trường đi vào lòng địch
Ta đã hiểu yên tĩnh không hẳn là hòa bình
Những quy luật thông thường
những khái niệm
về cái được gọi là công chính
không phải lúc nào cũng là công-lý
Thế nhưng
bằng một cách nào đó
bình minh đã thuộc về ta
trước khi ta kịp nhận ra
Bằng một cách nào đó
ta đã trải nghiệm và chứng kiến
một quốc gia xây dựng dở dang
chứ không phải đã bị hủy phá
Chúng ta kế thừa một đất nước
và một thời đại
Có một cô gái Da Đen gầy gò
hậu thân của những kiếp người nô lệ
do một bà mẹ đơn chiếc dưỡng nuôi
Cô đã có thể mơ trở thành tổng thống
nhưng hôm nay chỉ đọc thơ cho một tổng thống
Vâng, toàn vẹn còn xa vời ta lắm
còn nguyên vẹn ta đã mất tự lâu rồi
nhưng điều đó không có nghĩa
ta đang cố thành lập một liên minh hoàn hảo
Ta chỉ cố trui rèn một liên minh có lý tưởng
Để xây dựng một đất nước
dành cho mọi người dân
dù từ văn hóa nào
dù mang màu da nào
dù tính cách thế nào
dù hoàn cảnh ra sao
Và ta hãy nhìn lên
nhưng đừng hướng mắt về
những gì chắn ngang ta
Hãy nhìn về phía trước
Hãy lấp hố cách ngăn
vì ta đã hiểu
nếu tương lai đất nước là quan trọng chính yếu
ta phải dẹp khác biệt
Vũ khí ta sẽ buông khỏi tay
để ta có thể nối vòng tay
tìm nhau
Ta không muốn gây họa, hại cho bất cứ ai
Ta muốn đem hòa hài cho tất cả
Hãy để quả đất, nếu chẳng còn ai khác, nói với ta sự thật:
Rằng dù khổ đau, ta vẫn trưởng thành
dù mang thương tích, ta vẫn hy vọng
dù mệt mỏi, ta vẫn cố gắng
Và nói rằng ta sẽ mãi còn sát cánh nhau, để chiến thắng
Không phải vì ta sẽ không còn thất bại
nhưng vì ta sẽ không còn gieo mầm mống rẽ chia
Hãy mượn lời kinh để hình dung
mọi người chúng ta được an nhàn tự tại
không bị binh quyền đàn áp
không bị ai làm ta sợ hãi
Nếu ta muốn sống cho xứng đáng
trong quãng đời của mình
thì đừng tìm thắng lợi bằng đao kiếm
mà bằng những chiếc cầu ta dựng lên
Đó là khoảng rừng thưa như đã hứa
Đó là ngọn đồi ta trèo lên
nếu ta đủ can đảm
Ấy chỉ vì
bản sắc Mỹ không chỉ là niềm tự hào ta thừa hưởng
mà còn là quá khứ ta bước vào
và phương cách ta sửa chữa
Ta đã thấy một lực lượng
có khả năng làm tan nát
thay vì chia sẻ
quốc gia của chúng ta
Và nếu đình trệ bước đường dân chủ
là hủy hoại đất nước
Nỗ lực kia thiếu chút nữa đã thành công
Nhưng lý tưởng dân chủ không thể thất bại vĩnh viễn
dù có những lúc bị đình trệ
Ta phải tin tưởng
vào sự thật này
vào niềm tin này
bởi khi ta nhìn vào tương lai
lịch sử cũng nhìn vào ta
Đây là thời kỳ ta phải chuộc lỗi lầm cho đúng
Ta đã sợ hãi ngay từ lúc khởi đầu
Ta đã không chuẩn bị tiếp nhận
cái giờ phút kinh hoàng như thế
Nhưng cũng từ đó ta đã tìm ra sức mạnh
viết nên một chương sách mới
để mang lại hy vọng và tiếng cười
cho chính mình
Cho nên nếu ta đã từng hỏi
làm sao có thể khắc phục được thảm họa?
thì giờ đây ta khẳng định
làm sao thảm họa có thể khắc phục được ta?
Ta sẽ không trở bước về đường cũ
mà sẽ đi về hướng của tương lai
Một đất nước bị xây xát nhưng vẫn còn nguyên vẹn
quảng đại nhưng dũng cảm,
mãnh liệt và tự do
Không ai có thể bắt chúng ta phải quay đầu
Hoặc hăm dọa bắt chúng ta ngừng bước
Bởi chúng ta biết
sự thiếu vắng hoặc biếng nhác của hành động
sẽ là gia tài ta để lại cho thế hệ sau
sai lầm của ta sẽ trở thành gánh nặng
Nhưng có một điều chắc chắn:
Nếu ta đưa khoan dung vào sức mạnh,
và sức mạnh vào quyền lực con người
tình thương sẽ trở thành di sản của ta
và đổi thay là quyền bẩm sinh của con cháu ta
Vậy ta hãy để lại một đất nước
tốt đẹp hơn đất nước ta thừa hưởng
Bằng từng hơi thở
từ vồng ngực như đồng đúc của ta
cái thế giới đang mang thương tích
ta sẽ nuôi thành kỳ diệu
Ta sẽ vươn lên
từ những chân đồi phủ cỏ vàng ở miền tây
Ta sẽ vươn lên
từ miền bắc đông gió lộng
nơi cha ông ta lần đầu thực hiện cuộc cách mạng
Ta sẽ vươn lên
từ những thành phố ven hồ
ở những tiểu bang miền trung tây
Ta sẽ vươn lên
từ miền nam nung cháy dưới nắng mặt trời
Ta sẽ tái thiết, sẽ hòa giải, sẽ phục hồi…
Và từ mỗi ngõ ngách đất nước đã có ghi
từ mỗi góc xó ta gọi là quê hương
dân ta, đẹp và đa dạng, sẽ xuất hiện
đẹp và tả tơi
Khi ban mai đến ta sẽ bước ra khỏi vùng tăm tối
rực lửa và không sợ hãi
Bình minh mới bừng nở khi được ta giải phóng
Vì ánh sáng bao giờ cũng có
Chỉ cần ta đủ dũng cảm để nhìn vào ánh sáng
Chỉ cần ta đủ dũng cảm để hóa thành ánh sáng
Bài Mới Nhất
Search