(Hình : Luân Hóan – Vái tiễn Nhật Ngân)
Một tài năng và nhân cách lớn trong sinh hoạt âm nhạc hải ngoại đã ra đi vào ngày cuối năm. Nếu tính theo ngày ta thì Nhật Ngân đi vào chiều ba mươi Tết trước khi xuân về trên quê hương. Trong công trình sáng tác đồ sộ hơn 50 năm của anh gồm trên 200 ca khúc, phải nói anh là người hay viết những bài ca về mùa xuân mà nội dung thế nào cũng nói đến cái tết cổ truyền của dân tộc Việt, một tập tục gợi nhớ những ngày xuân khi đất trời giao hòa nhà nhà xum họp mừng vui cho cuộc sống bước vào năm mới.
Một trong những bài hát được quần chúng hâm mộ nhất là bài Xuân này con không về và thực sự bài này đã đi vào huyền thoại. Ca khúc một thời không chỉ được hát hay thể hiện tâm tư của những anh lính xa nhà vì hoàn cảnh chiến tranh không thể về thăm mẹ thăm em vui xuân với bà con chòm xóm như những tháng năm thanh bình thuở trước, mà bài hát còn theo chân những người con tha hương sau chiến tranh dắt díu nhau ra hải ngoại để rồi mỗi khi tết đến xuân về lại nức nở sụt xùi nhớ mẹ nhớ em trong phút giao thừa khói hương lan tỏa.
Bài hát đã để lại dấu ấn khá đậm đà trong lòng những người xa xứ khi thế hệ thứ hai ở hải ngoại vẫn còn biết nghe hoặc biết hát trong các dịp họp mặt mừng Xuân tìm về tình tự dân tộc của những người con mang dòng máu Việt. Lại càng vui khi tại quê nhà bài hát tuy không cho phép chính thức nhưng vẫn được quần chúng thính giả sau chiến tranh công khai xử dụng và cùng nhau chia sẻ mỗi khi đất trời vào xuân. Nói cho ngay, bài hát mang sắc thái phi chính trị như nói hộ nhiều điều thể hiện niềm thương nỗi nhớ cho bất cứ thân phận nào do hoàn cảnh vì cuộc sống vì sinh kế phải xa quê xa gia đình, cuối năm không thể về thăm cha thăm mẹ để sưởi ấm lại tình thương, để cùng nhau nhâm nhi chút mứt gừng, ăn chút bánh tét bánh chưng trong ba ngày tết, có gần thì cũng kẻ trong nam người ngoài bắc, người thành thị kẻ dưới quê, còn xa thì tận mãi đông Âu, xứ Nga, xứ Hàn, Đài loan, Campuchia, Lào, Thái…
Là người làm công tác văn nghệ cùng ngành với Nhật Ngân khi anh bị động viên vào quân ngũ, tôi chưa thấy bài hát nào được thính giả yêu cầu hát nhiều lần trong mỗi dịp xuân về trên làn sóng phát thanh truyền hình miền nam, trên các sân khấu ca nhạc lớn nhỏ, trong các chuyến lưu diễn nơi tiền đồn, xã ấp, rồi các đơn vị đóng quân nơi rừng sâu núi thẳm, hải đảo xa xôi, các tụ điểm bến xe bến phà nhà ga sân bay bến cảng, nói chung từ tiền tuyến đến hậu phương, từ làng quê lên phố thị đâu đâu cũng nghe văng vẳng tiếng hát của các nghệ sĩ nổi tiếng một thời trong đó phải kể ca sĩ Duy Khánh, người thể hiện thành công nhất bài hát này, đặc biệt vào những chiều cuối năm lan tỏa sang những ngày đầu xuân. Có điều trớ trêu là xuân về thì chỉ mong xum vầy đoàn tụ, vợ trẻ mong chồng, mẹ già mong con, con thơ ngóng bố, em gái hậu phương trông anh trai tiền tuyến, người yêu quê nhà chờ bạn tình xa…ai lại đi hát đi nghe những ca khúc nội dung chia phôi lỗi hẹn vào những giây phút đã không vui mà nuớc mắt lại trào?
Nhưng rồi ra ai cũng hiểu khi đất nuớc còn chiến tranh quê hương còn khói lửa thì mấy ai, mấy gia đình hưởng trọn được niềm vui? Cho nên Nhật Ngân như hiểu được tâm trạng này nên anh đã viết lên ca khúc mà âm điệu thì lắng sâu ray rứt, ca từ thì mộc mạc chân quê, ai hát cũng được ai nghe cũng mủi lòng. Tôi nhớ một lần trình diễn bên Lào đầu thập niên ’70, hồi ấy chưa có chuyện di tản vượt biên hay lao động xuất khẩu, mà khán giả chỉ là những bà con mình tha phương cầu thực trên đất khách, nhiều người đã khóc khi nghe hai bài hát Đêm Đông và Xuân này con không về.
Có điều bài hát như ‘quẩn’ vào người, rồi chính anh cũng không về, anh bỏ người thân bạn bè đồng nghiệp giới hâm mộ vào giữa ngày giáp tết trong sự ngỡ ngàng của chính vợ con anh. Xuân này vì thế không có anh, nhưng bài hát huyền thoại thì đâu đây cứ vang vọng nơi quê nhà nơi đất khách vì vẫn còn nhiều thân phận đang lỗi hẹn với mẹ cha, với anh em bạn bè, với người thân người yêu. Xuân này con không về, xuân này anh không về, xuân này em không về. Rồi chính người nhạc sĩ tài hoa cũng ‘Xuân này Ngân không về’…
Nói về thời điểm dù anh ra đi không chọn ngày chọn tháng, dù những ngày đầu xuân theo lệ thường thì ít ai muốn đến nhà tang chế, nhưng an ủi thay trước khi tiễn anh vào mộ huyệt thì không ngớt những người yêu thương hâm mộ anh đã đến với anh, không chỉ một lần mà tới ba lần, thứ sáu dành cho nhìn nhau lần cuối, thứ bảy dành cho nghi lễ tiễn đưa, và chủ nhật lại có cuộc họp mặt tại hội trường Nhật báo Người Việt, một hình thức tưởng niệm theo lối Mỹ gồm đủ các giới tại quận Cam từ văn nhân nghê sĩ, quan chức cộng đồng, đồng hương đồng tuế, đến đồng đội đồng môn, liên hệ thầy trò trường xưa bạn cũ… Buồn vui lẫn lộn, họ thân ái cùng nhau ôn lại những kỷ niệm về anh, hát lại những bài hát nổi tiếng một thời của anh qua chính những chứng nhân đã một lần sinh hoạt với anh, đàn hát với anh, sống chết với anh, cưu mang và hâm mộ anh.
Ngẫm cho cùng, Nhật Ngân không về mùa xuân này, một mùa xuân dành cho những nhân thân nơi cõi tạm quê nhờ, mà thực sự anh đã đi vào mùa xuân vĩnh cửu, nơi không còn ghen ghét hận thù, nơi chẳng còn sinh ly tử biệt, một chốn bình yên một ‘thiên đường này anh mơ ước bao lâu’ như chính anh đã viết trong bài Một mai giã từ vũ khí cách đây bốn mươi năm.
Tôi mượn lời của nhà thơ Nguyên Sa, một cây đại thụ của làng thơ trong văn học Việt, ít khi có những phê bình đánh giá về các khuôn mặt âm nhạc Việt nam, nhưng lúc ông còn sinh thời lại dành cho Nhật Ngân một góc nhìn rất nhân bản về con người và sáng tác đa dạng của anh:
Nếu bạn khi nghe nhạc Nhật Ngân có cảm tưởng ít nhất hai Nhật Ngân, bạn không phải là người đấu tiên và cuối cùng có cảm tưởng này. Có Nhật Ngân chàng trai xứ Huế, có Nhật Ngân đưa em sang sông, Nhật Ngân Tango say và Nhật Ngân viết nhạc buồn, Nhật Ngân lính xa nhà, Xuân này con không về, không bỏ được anh em đồng đội và Nhật Ngân dằn vặt với số phận con người, nghĩ mình như hạt sương treo đầu cành…(ngưng trích)
Theo dòng tiểu sử, tôi xin được bổ sung thêm về quê quán của Nhật Ngân, anh gốc Thanh hoá, có sống ở Huế một thời gian không lâu, nhưng gắn bó nhất với thời trai trẻ của anh vẫn là quê hương Quảng nam-Đà nẵng một vùng đất anh luôn ôm ấp như chính những người con xứ Quảng cũng nhiệt tình đón nhận thương mến anh, và nếu nghe lại bài ca, Quảng nam quê ta ơi anh sáng tác riêng cho vùng đất địa linh nhân kiệt này thì mới hiểu hết tình quê xứ Quảng nơi anh.
Xin giã từ Nhật Ngân. Chúc anh trọn vẹn hành trình về nơi thiên đường anh từng mơ ước bao lâu.
Đỗ Xuân Tê
©T.Vấn 2012
