Sắn – Tranh: Trần Thanh Châu

Sắn đời đời ghi nhớ

T.Vấn

Mỗi ngày 3 bữa sắn lát luộc chấm với nước muối. Buổi sáng non nửa chén sắn lát trước khi ra ruộng. Buổi trưa, lưng hai chén sắn lát lấy sức cho buổi lao động chiều. Buổi chiều, lại lưng hai chén sắn lát dằn bụng qua đêm chờ nửa chén sắn buổi sáng. Cứ thế ngày này qua ngày nọ, năm này qua năm nọ. Mà sắn đâu phải là sắn nếp của miền Nam, nhiều chất bột và ngọt ngào. Sắn miền Bắc có nhiều lọai, lọai “cao cấp” nhất cũng vẫn không bằng sắn miền Nam. Đặc biệt có lọai sắn dù, củ nhỏ nhiều xơ, có những đường chỉ xanh dọc thân chứa đầy độc tố HCN, không có nhiều bột, không mùi vị, ăn vào miệng như nhai vỏ cây. Lọai sắn này dễ trồng, không cần nước và cho sản lượng cao, dân chúng cắm hom xuống đất bỏ đó, đến mùa thu họach ra đào đem về, chặt ra từng lát, phơi khô rồi đem đóng nghĩa vụ lương thực cho nhà nước. Giới tiêu thụ chính của nguồn lương thực này là gia súc và tù cải tạo.

Dù sắn lát là thứ lợn chê chó ỉa, nhưng vì đói kinh niên nên thêm được mẩu sắn nào mừng mẩu sắn ấy. Những buổi ra đồng làm ruộng, mắt người tù láo liên tìm những củ sắn chuột còn vương vãi đâu đó sau mùa thu họach. Có hôm, do lao động tốt, hòan thành chỉ tiêu sớm được cán bộ cho phép đi nhặt những củ sắn vuơng vãi ấy gom lại nấu chung cho cả đội năm bẩy chục người “bồi dưỡng”. Cơ thể yếu ớt do thiếu dinh dưỡng lâu ngày dễ bị những bệnh mà người bình thường không bao giờ mắc phải. Nồi sắn “bồi dưỡng” nấu vội, ăn vội cho kịp giờ về trại trở thành tai họa. Độc chất (dù với hàm lượng rất nhỏ cũng đủ) hòanh hành cơ thể gầy yếu người tù. Có người về, đêm ói mửa ra mật xanh mật vàng. Nhẹ hơn, thì đầu váng vất, mắt nổ hoa, bụng quặn thắt, lúc nào cũng muốn vô nhà cầu. Ở trại Phong Quang năm 1978, sau buổi bồi dưỡng sắn nhân một dịp lễ, đội văn nghệ chúng tôi khai bệnh quá nửa vì ói, mửa, đau bụng, kiết lỵ. Đội bên cạnh có hai người chết vì không kịp đưa đi cấp cứu, dù liều thuốc cấp cứu trị ngộ độc do sắn rất đơn giản: một ly nước đường hay mật pha đậm.

Có sống qua những ngày như thế, mới hiểu được, hiểu hết bản tuyên ngôn vinh danh Sắn của nhà thơ Sắn Lê Văn Chính, người đã thay mặt anh em vinh danh Sắn, biểu tượng của một thời chưa hề có tương đương trong tòan bộ lịch sử đất nước. Ôi:

Sắn Vĩ Đại
Sắn muôn năm
Sắn đời đời ghi nhớ
Sắn Sống Mãi Trong Sự Nghiệp Của Chúng Ta

(Trích: Lê Mai Lĩnh  và bản tuyên ngôn thế kỷ)

Bài thơ có tựa đề là Sắn

Lê Mai Lĩnh

Tôi không nhớ rõ tháng nào, năm 1977, những người tù chúng tôi bị đưa xuống tàu Sông Hương ra miền Bắc. Sau ba ngày đêm lênh đênh trên biển, chúng tôi cập bến Bến Thủy, Thanh Hóa. Đêm tối, chúng tôi được dàn chào bởi hai đàn chó vàng: Chó thật và Chó Công An áo vàng. Từ đó, chúng tôi lên tàu hỏa di chuyển đến Yên Bái. Từ Yên Bái, những người tù chúng tôi được xe Motova chuyển đến rải rác, khắp các ngõ ngách núi rừng Hòang Liên Sơn. Tôi trong nhóm tù đi Liên Trại 3 Hòang Liên Sơn. Công tác của chúng tôi trong những ngày đầu là chặt tre, đốn nứa, cung cấp cho nhà máy giấy Cây Mai theo hợp đồng của trại. Sau đó là cuốc đồi trồng sắn. Ngày đầu tiên, mỗi nhát cuốc cuốc xuống, tôi tưởng tượng và hình dung như mình đang cuốc xuống đầu những tên lãnh đạo cộng sản trong Bộ Chính Trị. Chẳng hạn như, nhát cuốc này, cuốc lên đầu Tổng Bí Thư Lê Duẩn, nhát cuốc này lên đầu Trường Chinh, nhát cuốc này cuốc lên đầu Lê Đức Thọ . . . có nghĩa là, với 13 nhát cuốc đầu tiên trong ngày đầu tiên cuốc đồi trồng sắn, tôi đã thanh tóan xong Bộ Chính Trị. Cũng lúc đó, trong đầu tôi nghĩ tới một bài thơ về Sắn. Đó là năm 1977. Nhưng mãi tới năm 1979, hai năm sau, bài thơ mới được viết ra một mạch, không sửa chữa, không vấp váp. Vào một buổi sáng chủ nhật, bụng đói cồn cào, phải uống nước lạnh đánh lừa bao tử, ngồi chờ cơm trưa của trại phát, tại K4, Trại Tân Lập, tỉnh Vĩnh Phú. Thơ rằng:

SẮN

Hãy cuốc xuống thật sâu, nạy lên bật gốc
Hãy dọn dẹp, vun thành đống, châm lửa đốt cho sạch
Nương rẫy đã xong, đất đai đã hoàn thành
Hãy trồng xuống
Hom sắn

Sắn đã nuôi ta sống
Sắn đã hại đời ta say
Ôi những bữa ăn đắng cay
Những sắn. Toàn sắn

Sắn sớm, sắn trưa, sắn chiều, sắn cải thiện
Sắn trao đổi áo quần, sắn trộm cắp dấu diếm
Sắn nhờ thuốc thẳng, sắn lượm lặt hàng hiên
Sắn thừa mứa chó chê,người đói nghèo nhặt nhạnh
Sắn củ ngon, sắn lớn bành ky
Sắn đuôi chuột, sắn trong đống vỏ
Sắn gì cũng không chê không bỏ
Ta cứ ăn vào đầy bao tử được là hay
Đời tù no đếm được từng ngày
Ôi hạnh phúc qua đêm, bụng không cồn cào là tốt
Hỡi sắn, mày đã nuôi ta suốt bốn mùa
Sắn tươi ngọt bột nhiều ăn ngon khoái chí
Sắn chặt khúc phơi khô, nặng mùi nắng ăn vào
khó chịu
Sắn rươi từng sợi ăn có mùi chua
Tất cả đều thua
Sắn làm bột cho bánh ăn là nhất

Hỡi sắn, lương thực quý giá vô song
Mà ông cha ta đã phụ bạc
Mầy phải được phục hồi danh dự không thể khác
Mầy phải đưọc nâng lên hàng đúng chỗ
Lá, cũng chứa nhiều chất bổ
Ôi sắn thần tiên đã đi suốt cuộc trường chinh
Với Đảng Quang Vinh mấy mươi năm sống còn

nhờ cây sắn nuôi mình
Sắn Vĩ Đại
Sắn muôn năm
Sắn đời đời ghi nhớ
Sắn Sống Mãi Trong Sự Nghiệp Của Chúng Ta

Hỡi sắn,
Có người dại khờ quên mầy nhiều chất bổ
Họ dùng sửa bột, bắp xay, gạo đỏ để nuôi gia súc
Và nhiều thứ thịt họ không thèm ăn
Đem đổ xuống Đại Dương tránh dòi bọ lân la lúc nhúc
Hỡi sắn,
Niềm tự hào của Đảng ta
Nhờ mầy,
Thế giới biết tên Việt Nam – Hồ Chí Minh
Và nhân dân có sắn ăn ngon bá thở
Ơn của người ta nhớ mãi trong mình

Hãy cuốc xuống thật sâu chôn kín lũ bạo tàn
Hãy dọn dẹp, chất thành đống, châm lửa đốt cho sạch
Trời của ta, đất của ta
Ta phải đối đầu thử thách
Diệt cho tàn loài sâu bọ dã man

Lê Mai Lĩnh

(Nghĩ Hoàng Liên Sơn 1977, Làm tại Vĩnh Phú 1979)

Xin bấm vào đây để nghe bài thơ SẮN diễn đọc bởi chính tác gỉa:

©T.Vấn 2012