Jackhammer Nguyễn
Trong một bài phân tích mới đây của Nhã Duy, đăng trên Tiếng Dân “Tinh hoa và phản tinh hoa”, tác giả bàn đến vai trò của tầng lớp, được gọi là tinh hoa của xã hội, mà cụ thể là phản ứng của họ, ở Mỹ cũng như Việt Nam trong thời buổi Trumpism (chủ nghĩa Trump) và hậu Trumpism hiện nay.
Chủ đề được lựa chọn rất lý thú và không dễ để được độc giả đại chúng đón nhận, nếu như không trình bày bằng lối hành văn ngắn gọn và dễ hiểu như của tác giả. Tôi xin bổ sung một số suy nghĩ của mình về chủ đề này, chia làm hai phần, ở Mỹ và Việt Nam, nơi tôi đang sinh sống và quốc gia là quê hương của tôi.
Tinh hoa và dân túy Mỹ
Mỹ là quốc gia có cả hai xu hướng trí thức, tinh hoa và dân túy. Để hình dung điều này ta nhìn vào hai lĩnh vực, giáo dục đại học và nền dân chủ đại diện của đất nước này.
Có những đại học hàng đầu thế giới đầy tính hàn lâm và kinh viện ở Mỹ, như Ivy League chẳng hạn, chưa chắc các đại học tinh hoa ở những nơi nổi tiếng tôn sùng chủ nghĩa tinh hoa là châu Âu, theo kịp. Mặc khác cũng có những đại học không ra gì, chuyên bán bằng cấp, hoặc lừa đảo (như đại học Trump chẳng hạn). Đối với những đại học này, thì tính dân túy thể hiện rõ ở chỗ, nói nôm na là: Người học muốn gì cũng được, miễn là trả tiền.
Tính dân túy và tinh hoa của xã hội Mỹ thể hiện rất rõ qua cấu trúc lưỡng viện của quốc hội Hoa Kỳ. Ở Thượng viện, mỗi tiểu bang, dù đông hay ít dân, nghèo hay giàu, đều chỉ có hai thượng nghị sĩ đại diện, thể hiện rất rõ tính tinh hoa của nó. Ở Hạ viện, có 435 dân biểu, đại diện cho từng khu vực mà họ sống. Vì thế, câu nói “dân nào chính quyền nấy” được minh chứng rõ ràng nhất ở Hạ viện Hoa Kỳ.
Đơn cử trường hợp dân biểu Marjorie Taylor Greene, đại diện một khu vực nông thôn, ít người có học vấn cao, của bang Georgia. Bà này chuyên phát biểu những câu rất nhảm nhí và dốt nát, sặc mùi thuyết âm mưu. Chẳng hạn như, bà ta nói rằng, công ty điện lực California cùng với Bill Gates (nhà sáng lập Microsoft) đã đốt rừng ở California vì thí nghiệm tia laser bắn vào vũ trụ. Mới nhất là vụ bà Greene nói rằng, đảo Guam là một quốc gia xa lạ không thể nhận tiền trợ cấp của chính phủ Mỹ được. Tuy vậy tại vùng quê nghèo của bà Greene, bà rất được lòng “quần chúng yêu mến”.
Khi bước vào thời kỳ dân túy Trumpism, giới tinh hoa cũng bị cuốn theo, như Nhã Duy đề cập đến hai trường hợp thượng nghị sĩ Ted Cruz và Josh Hawley. Hai người này không thiếu hiểu biết, nhưng bán mình cho dân túy để thăng tiến, để được tầng lớp dân nghèo ít học như cử tri của bà Greene ủng hộ. Và đây chính là sự nguy hiểm vô cùng khi chủ nghĩa dân túy được dẫn dắt bởi tầng lớp tinh hoa, có học thức và cơ hội như Cruz và Hawley.
Nó nguy hiểm cho nước Mỹ và cho đảng Cộng hòa ở Mỹ, biến đảng này trở thành một loại đảng dân túy cơ hội. Hiện nay, sau khi thất bại trong kỳ bầu cử 2020, mất cả Bạch Cung lẫn lưỡng viện Quốc hội, thay vì tìm những giá trị mới trên con đường cạnh tranh trong tương lai, Đảng Cộng hòa lại thực hiện những “chiêu” bá đạo, phản dân chủ như tìm cách hạn chế cử tri càng nhiều càng tốt.
Trong bài “Các đảng phái chết như thế nào” (How Parties Die), của tác giả Jelani Cobb, đăng trên tạp chí The New Yorker, dự báo rằng, nếu Đảng Cộng hòa tiếp tục con đường hiện nay, nó sẽ chết như lịch sử chính trị Mỹ từng có.
Việt Nam dân túy-cộng sản-thị trường
Có nhiều người nói rằng, Việt Nam không có một tầng lớp tinh hoa thật sự để dẫn dắt xã hội, nên xã hội Việt Nam mới rơi vào tay cộng sản và đổ nát như hiện nay. Có lẽ những người này theo… chủ nghĩa tinh hoa, quan niệm tinh hoa là cái gì đó tốt đẹp theo nghĩa thông thường, hướng thiện của từ Hán Việt này. Tôi quan niệm rộng hơn, tầng lớp tinh hoa là tầng lớp có máu mặt trong xã hội, có thể có kiến thức nhiều hơn, hoặc giàu có hơn, quyền lực hơn phần còn lại của dân chúng.
Theo tôi, tầng lớp tinh hoa này của người Việt đã tạo nên điều mà tôi gọi là “Sự lãng mạn chính trị của người Việt”, trong một bài tôi viết trên trang Tiếng Dân này. Sự lãng mạn này vẫn chưa kết thúc, đưa Việt Nam vào con đường bế tắc như hiện nay.
Tầng lớp này là một sự pha trộn giữa truyền thống nho học (hủ nho hay không), đám chức dịch sai nha ở làng xã, đám viên chức thuộc địa thời Pháp, đám trí thức tiểu tư sản thành thị thời Tự lực Văn đoàn, kéo dài đến các thành thị miền Nam thời chiến tranh Việt Nam.
Sự pha trộn đó đưa đến một tầng lớp tinh hoa mà tôi gọi là tinh hoa-cộng sản-thị trường, đang cầm quyền ở Việt Nam, hoặc đang thao túng không gian xã hội (ảo hay không ảo) của nước Việt Nam hiện nay.
***
Nhã Duy có vẻ ngạc nhiên về sự ủng hộ chủ nghĩa Trump quái gỡ của một tầng lớp trí thức Việt Nam trong thời gian qua, tôi nghĩ nếu Nhã Duy dựa vào định nghĩa mà tôi vừa đưa ra về tầng lớp tinh hoa Việt Nam, thì anh sẽ không ngạc nhiên.
Nhã Duy sẽ không ngạc nhiên khi có những người được mệnh danh là nhà báo nổi tiếng trong và ngoài nước ủng hộ Trump, hay những trí thức Việt Nam “xã hội chủ nghĩa” hay “tư bản chủ nghĩa” cùng ủng hộ Trump, giới chức sắc đủ mọi tôn giáo cũng ủng hộ Trump, trí thức chống Đảng Cộng sản lẫn ủng hộ Đảng Cộng sản cùng ủng hộ Trump…
Những nhà báo, cùng giới trí thức này cảm thấy trong sâu thẳm tâm hồn của họ, họ rất giống Trump: Tham lam, ái kỷ, huênh hoang khoác lác, thích phô trương, thích danh hảo, sính bằng cấp, thích ăn trên ngồi trước…
Thấy trên mạng xã hội Facebook một nhóm lấy tên là Viet Intelect (Trí thức Việt), mà đại đa số các thành viên đều ủng hộ Trump, ủng hộ đến mức quái đản như một thành viên có nick là Giang Pham, nói rằng, vaccine chống Covid-19 không có tác dụng gì cả. Trí thức gì lạ vậy? Trí thức mà không tin vào khoa học? Trí thức Việt, tinh hoa Việt, Viet Intelect!
Bức tranh tôi vẽ trong bài viết này có vẻ ảm đạm quá, tuy nhiên, tôi vẫn là người lạc quan, tôi nghĩ ở trong cũng như ngoài nước Việt Nam đều có những tinh hoa hướng thiện mà tôi đề cập ở trên, và họ ngày càng đông, tuy họ không tự xưng là trí thức Việt – Việt Intelect.
