Hoa Diên Vỹ – Tranh: Mai Tâm
(TV&BH xin trân trọng giới thiệu một số bài thơ trong tập The Wild Iris (Hoa Diên Vỹ Dại) của nhà thơ đoạt giải thưởng văn chương Nobel 2020, do cây bút thơ song ngữ quen thuộc Phạm Doanh phụ trách chuyển ngữ).
Lời phi lộ: Những khó khăn người chuyển ngữ gặp phải về nhân vật đại danh từ.
Trong tiếng Việt nhân vật đại danh từ rất đa diện và quan trọng, nó nói lên tương quan của người đối thoại và mức độ đẳng cấp xã hội. Ngược lại tiếng Anh cũng như đại đa số ngôn ngữ Tây phương, nhân vật đại danh từ rất hạn chế và xúc tích khó có thể chuyển sang Việt ngữ dễ dàng nếu không có những chi tiết rõ ràng. Thí dụ “I love you” dịch là gì? “Anh yêu em” hay “Em yêu anh”, “Mẹ thương con”, “Con yêu Chúa”, “Tôi yêu bà”, “Tôi yêu ông” hay 1 trăm cách khác tùy tương quan nhân sự. Ngay cả khi không có nhân vật đại danh từ tiếng Việt vẫn có thể gây khó khăn cho người dịch: “Go away!” = “mời ông/bà/anh/chị/cô/chị/bác đi cho” hay “Cút xéo”/”Cút con bà mày đi”.
Thơ Louise Glueck rất nhiều đối thoại xử dụng “I và you”, nhiều bài có vẻ như đối thoại với Chúa hay Thượng đế, trường hợp ấy xin dịch là “Con và Người / Ngài” (nói với Chúa? TĐ) hay “Ta và (các) ngươi” (Lời Chúa/TĐ nói). Khi tương quan giữa hai bên đối thoại không rõ rệt thì người dịch đành dùng “Tôi và bạn” rất chung chung vậy.
Ngoài ra “we/us” là chúng tôi hay chúng ta?
Nếu chỗ nào dịch không chuẩn về cách dùng nhân vật đại danh tự xin được nhận góp ý và phê bình của bạn đọc.
Cuối cùng nhiều loại hoa không biết tên tiếng Việt là gì dù có tra cứu wikipedia tiếng Việt và botanyvn.com (Trung Tâm Dữ Liệu Thực Vật Việt Nam). Người dịch hoan nghênh mọi chỉ dẫn.
Phạm Doanh
November 2020
CLEAR MORNING
I’ve watched you long enough, I can speak to you any way I like—
I’ve submitted to your preferences, observing patiently the things you love, speaking through vehicles only, in details of earth, as you prefer, tendrils of blue clematis, light of early evening— you would never accept a voice like mine, indifferent to the objects you busily name, your mouths small circles of awe—
And all this time I indulged your limitation, thinking you would cast it aside yourselves sooner or later, thinking matter could not absorb your gaze forever— obstacle of the clematis painting blue flowers on the porch window—
I cannot go on restricting myself to images because you think it is your right to dispute my meaning:
I am prepared now to force clarity upon you. |
BUỔI SÁNG TRONG
Ta đã theo dõi ngươi đủ lâu, Ta có thể nói chuyện với ngươi theo bất kỳ cách nào ta thích—
Ta đã tuân theo sở thích của ngươi, kiên nhẫn quan sát những điều ngươi yêu thích, nói chỉ thông qua các phương tiện, về đất một cách chi tiết, như ngươi muốn, râu tua cuốn của cây Lão Nhiêm xanh lam, ánh sáng đầu giờ tối— ngươi sẽ không bao giờ chấp nhận một giọng nói như của ta, thờ ơ với những vật ngươi bận rộn đặt tên, miệng của ngươi những vòng tròn nhỏ của sự kính sợ—
Và trong mọi thời điểm Ta đã nuông chiều giới hạn của ngươi, nghĩ rằng sớm muộn gì ngươi cũng gạt nó sang một bên, nghĩ rằng vật thể không thể hấp thụ ánh nhìn của ngươi mãi mãi— chướng ngại vật của bức tranh hoa Lão Nhiêm những bông hoa màu xanh trên hiên cửa sổ—
Ta không thể tiếp tục giới hạn bản thân vào hình ảnh bởi vì ngươi nghĩ đó là quyền ngươi tranh chấp ý nghĩa của ta:
Bây giờ ta đã chuẩn bị để buộc Sự minh bạch vào ngươi. |
SPRING SNOW
Look at the night sky: I have two selves, two kinds of power.
I am here with you, at the window, watching you react. Yesterday the moon rose over moist earth in the lower garden. Now the earth glitters like the moon, like dead matter crusted with light.
You can close your eyes now. I have heard your cries, and cries before yours, and the demand behind them. I have shown you what you want: not belief, but capitulation to authority, which depends on violence. |
TUYẾT MÙA XUÂN
Nhìn bầu trời đêm: Ta có hai bản thân, hai loại quyền lực.
Ta ở đây với ngươi, bên cửa sổ, xem ngươi phản ứng. Hôm qua mặt trăng mọc trên đất ẩm trong khu vườn thấp hơn. Bây giờ mặt đất lấp lánh như mặt trăng, như vật thể chết bị đóng vảy bởi ánh sáng.
Bây giờ ngươi có thể nhắm mắt. Ta đã nghe tiếng khóc của ngươi, và tiếng khóc trước tiếng khóc ngươi, và đòi hỏi đằng sau chúng. Ta đã cho ngươi thấy những gì ngươi muốn: không phải niềm tin, mà là sự đầu hàng quyền lực, mà nó phụ thuộc vào bạo lực. |
END OF WINTER
Over the still world, a bird calls waking solitary among black boughs.
You wanted to be born; I let you be born. When has my grief ever gotten in the way of your pleasure?
Plunging ahead into the dark and light at the same time eager for sensation
as though you were some new thing, wanting to express yourselves
all brilliance, all vivacity
never thinking this would cost you anything, never imagining the sound of my voice as anything but part of you—
you won’t hear it in the other world, not clearly again, not in birdcall or human cry,
not the clear sound, only persistent echoing in all sound that means goodbye, goodbye—
the one continuous line that binds us to each other. |
CUỐI ĐÔNG
Trên thế giới tĩnh lặng, một con chim gọi đánh thức đơn độc giữa những cành cây đen.
Ngươi muốn được ra đời; Ta để ngươi được ra đời. Có bao giờ nỗi đau của ta cản đường niềm vui của ngươi?
Lao về phía trước vào bóng tối và ánh sáng cùng một lúc háo hức với cảm giác
như thể ngươi là một điều gì mới, muốn thể hiện bản thân
tất cả rực rỡ, tất cả sự sống động
không bao giờ nghĩ điều này sẽ khiến ngươi trẩ giá gì, không bao giờ tưởng tượng ra âm thanh giọng nói của ta là bất cứ điều gì ngoại trừ một phần của ngươi—
ngươi sẽ không nghe thấy nó ở thế giới khác, không rõ ràng nữa, không phải trong tiếng chim kêu hay tiếng kêu của con người,
không phải âm thanh rõ ràng, chỉ tiếng vang dai dẳng trong tất cả âm thanh có nghĩa là tạm biệt, tạm biệt—
một dòng liên tục gắn kết chúng ta với nhau. |