Đôi lời giới thiệu: Tác giả là con gái của một sĩ quan diện H.O. hay quan tâm các hoạt động giáo dục của cộng đồng, đặc biệt quá trình hội nhập của các con em gốc Việt vào đầu thập niên ’90 khi cao trào định cư dành cho các cựu tù cải tạo trên đất Mỹ tiến hành hàng loạt. Sau hai thập niên, tuy thế hệ thứ hai đã đi vào dòng chảy của xã hội Mỹ, tác giả có nhã ý muốn chia sẻ lại một số kinh nghiệm dạy dỗ các con em ngay từ chính gia đình mình để cùng nhau nhìn lại những ngày đầu bỡ ngỡ nơi đất mới. Là độc giả thường hay vào thăm trang TV& BH, dù biết là diễn đàn mạng về văn học & nghệ thuật, tác giả vẫn không ngại gửi bài viết này như một sự giao lưu với đông đảo bạn đọc về các vấn đề cùng quan tâm. (TV&BH)
Bố tôi vốn xuất thân nghề giáo, nhưng vào lính, ông lại là một trong bốn Sĩ quan đầu tiên được gơỉ đi học ngành Thông Tin Quốc Phòng taị Hoa kỳ. Về nước, được chuyển về làm việc taị Trung ương, chuyên lo tiếp xúc và phỗ biến tin tức chiến sự cho báo chí trong và ngoài nước. Sau chiến tranh, do quá trình đi Mỹ và cộng tác vơí ngươì Mỹ, đã đem laị nghiệp quả đưa ông vào traị caỉ taọ gần 13 năm, trong đó có 5 năm lao động taị chính quê mình, tức Traị Ba Sao -Nam Hà, nơi từng giam giữ tù binh Mỹ và hình sự thứ dữ, cách làng bố tôi chừng 30 cây số.
Ra khỏi traị vào thời điểm Hà nôị mở cửa, không khí xã hôị có phần tạm dễ thở. Bản thân ông kiếm được một chân xúc chai bên quận 5 Sàì-gòn, lương khoán đủ ăn nhưng khá vất vả. Tình cờ mẹ tôi có quen một ngươì bạn cũ, cô này nhờ bà kiếm cho một ngươì dạy kèm Anh văn với điều kiện ông này phaỉ là Sĩ quan chế độ cũ, đã đi học Mỹ, ngành Không quân, phi công càng tốt. Bố tôi có phần đắn đo vì từ lâu không ôn tập loaị ngôn ngữ này. Nhưng từ sau 75, ông có phần “nhẹ ký” trong các quyết định của gia đình, mẹ tôi laị có bí danh ‘bà Lê Duẩn’ vì tính quyết đoán ( tên này do cậu em vui tính đặt cho), nên không còn cách nào hơn là nhận đaị cho mẹ tôi vui lòng. Cũng một phần do công được trả bằng ba lần lương xúc chai, môĩ tuần chỉ dạy 3 buôỉ, laị được hứa dạy khá sẽ trả thêm.Vừa có khiếu sư phạm, laị có khả năng Anh ngữ thực dụng, kèm theo caí ‘bùa’ là đã đi Mỹ nên chuyện làm ăn coi như suôn sẻ. Quả là bố tôi có duyên với Mỹ, do đi Mỹ mà thơì gian caỉ tạo kéo dài, nay nhờ đi Mỹ laị biến thành cần câu cơm cho chính bản thân ông. Các đối tượng bố tôi kèm thuộc loaị khách ‘xộp’, đa số là phái nữ, có việc làm trong các dịch vụ, nhà hàng, khách sạn, du lịch thời mở cửa nên cuộc sống tạm ổn.
Mấy năm sau, được sang Mỹ theo diện H.O., một chương trình tị nạn dành cho các tù caỉ tạo. Đúng là sông có khúc, người có lúc, đời ông laị có dịp lên hương. Bố tôi và các chiến hữu sau 75 có thầm trách người Mỹ đã quay lưng laị các ông, nhưng qua chương trình này các gia đình tù caỉ tạo laị biết ơn nước Mỹ đã tạo cho họ cơ hôị quá bất ngờ.
Sang Mỹ, vốn đã lao động quen, tuôỉ đời giờ cũng lỡ cỡ, bố tôi nhắm ngay vào các trường học xem có chỗ nào mướn làm custodian (lo vệ sinh quét dọn cho trường). Job này xem ra hợp vơí ông, có benefits đầy đủ, laị khó bị lay off. Nhưng sức khoẻ kém, chậm, khó cạnh tranh nôỉ vơí các ông bạn Mễ, nên bố tôi bỏ cuộc. Quay ra đi học laị để kiếm trợ cấp theo diện di dân, chờ ngày có job nào hạp sẽ tính. Cũng may chúng tôi đều lớn, biết tự lo, gia đình không phải lệ thuộc vào bố tôi. Học được vài năm taị đaị học cộng đồng, vốn hiểu biết và trình độ Anh ngữ như được khơi laị, ông muốn quay laị nghề dạy trẻ. Mộng ước rất bình thường là kiếm chân Teacher Aid hoặc Tutor là đủ ăn.
Cơ may laị mỉm cươì vơí ông. Vào đầu thập niên 90, chính sách giáo dục của bang Cali dành cho di dân thiểu số rất được ưu đaĩ. Thậm chí taị quận hạt San Bernardino, nơi gia đình tôi định cư, Sở Học vụ Thành phố đã thực hiện một dự án thí điểm nhằm giúp các học sinh di dân hội nhập nhanh vào dòng chảy giáo dục Mỹ nên đã cấp xe bus đưa đón các học sinh gốc Đông dương lứa tuôỉ mẫu giáo đến lớp 5 tập trung về trường Tiểu Học Warm Springs. Rôì mướn thêm các Tutor song ngữ gốc Việt, Miên ,Lào để kèm cho các cháu, đặc biệt cho các cháu mới đến trường. Bố tôi là một trong năm người được chọn, tuy già nhất nhưng laị có kinh nghiệm sư phạm từ Việt nam. Thỏa lòng vì có job như ý, laị được một cô giáo gốc Việt có chồng là cựu sĩ quan Mỹ đã từng phục vụ trong chiến tranh Việt nam chỉ dẫn tận tình, đặc biệt là nhắc ông khi khen hoặc khích lệ các em nên tránh cử chỉ gần guĩ, thân mật theo kiểu người Việt mình.
Làm tutor một kèm một, thường một ngày chạy 3 lớp, bố tôi và các đồng nghiệp trẻ đã giúp nhiều học sinh tí hon gốc Việt tránh được những bỡ ngỡ ban đầu do không nói không hiểu được tiếng Anh vì quen nói tiếng mẹ đẻ cho đến tuôỉ vào mẫu giáo. Kết quả sáng kiến nâng đỡ của Sở, kết hợp vơí công sức của thầy cô và phụ giáo đã giúp các em chỉ vaì ba năm sau đã quen với trường, với lớp, học tập ngang ngửa vơí các em bản xứ. Thậm chí có em từ lớp 3 trở đi đã được bầu làm Trưởng lớp, còn được chọn Học sinh xuất sắc trong tháng, trong năm là chuyện bình thường.
Ngày làm tutor, buổi tối ông chịu khó ghi danh học thêm các lớp nghiệp vụ trên Cal State university. Ít lâu sau, bố tôi rời Warm Springs đi làm Substitute Teacher theo sự điều động của Sở. Công việc có vất vả hơn, vừa laí xe chạy dòng dòng theo sự phân công môĩ ngày, vừa phaỉ đứng lớp như một giáo viên thực thụ, trách nhiệm có nặng nề hơn và nhiều thách thức mới cũng đến vơí bố tôi. Tuy nhiên, nhờ tùy cơ ứng biến, biết xử dụng hiệu quả các helpers (học sinh giúp việc), cộng vơí óc vui tính hài hước sẵn có, dáng dấp laị giống ‘bố’ của tài tử Jackie Chan rất được ưa chuộng trong các phim action của Mỹ nên ông thu phục nhanh chóng cảm tình của các học sinh tiểu học.
Cũng từ kinh nghiệm đi dạy, bố tôi phát hiện các trẻ em Mỹ bất kể màu da, không giống như các trẻ Việt nam thuộc thế hệ khi ông đi dạy ở quê nhà, thường chịu sự dạy dỗ theo kiểu gia trưởng. Các cháu ở đây có thói quen mà ông goị là “4 HAY”: hay hỏi, hay chỉ, hay mách, hay nói. Quả đúng vậy, không hiểu là hoỉ, đã biết là chỉ (cho người khác), thấy xấu là mách (bất kể thân hay không thân), hăng hái phát biểu kể cả đôi lúc cãi cũng rất hăng. Nói cho ngay, lúc đầu bố tôi có phần khó chịu vơí lối “4 hay” này, nhưng sau ông phaỉ nhìn nhận cái thói quen dù không được dạy, tự nó đã hình thành và trở thành hữu ích trong tinh thần ganh đua học hỏi, trong xây dựng các môí quan hệ cộng đồng và an ninh khu phố. Nói đến tật hay mách, một giai thoaị lý thú là bố tôi cũng có lần bị ‘méc’ vì biểu diễn mấy đường quyền (võ cổ truyền quê tôi) cho các em coi lúc cuối giờ ngày thứ sáu. Đầu tuần sau, bà Hiệu phó goị bố tôi lên khuyên không nên làm như vậy. Từ đó ông quê độ, hễ có em nào hỏi ông biết ‘karate’ không, ông gật đầu nhưng không dám show off.
Đến tuôỉ nghỉ hưu, bố tôi có ý định về dạy cho các cháu. Chuyện tức cươì là ‘bụt nhà không thiêng’, đứa con đầu lòng của bà chị tôi đến tuôỉ mẫu giáo không chiụ cho ông ngoại kèm homework. Có thể do nó nghi ngờ khả năng của ông, phần khác bố mẹ nó laị có học vị cao trong ngành chữa bịnh. Lựa lúc cả nhà đi vắng, ông lục tủ lấy tấm thẻ Teacher ID của ông đem show cho nó. Thằng bé thấy hình ông, tên ông, có chữ Guest Teacher, laị giống cái thẻ cô nó đeo toòng teng trước ngực. Nó bằng lòng cho ông dạy. Từ đó về sau, dù ông đi vắng về trễ nó vẫn không chịu cho bố mẹ nó giúp mà cứ đòi chờ ông về. Các đứa sau, kể cả con tôi, thấy ông dạy hay, không cần show thẻ ông vẫn chinh phục được chúng.
Nghĩ laị ở tuổi bố mẹ tôi, rất vui khi có cháu, càng mừng khi thấy chúng hôị nhập không quá khó khăn vào dòng chảy cuộc sống Mỹ. Điều đáng quan tâm, như bố tôi thường trăn trở, là không lo các cháu không hội nhập nhanh, mà là các cháu lại… quên nhanh tiếng Việt. Tình trạng này xảy ra trong nhiều gia đình, nhất là bố mẹ phải lo kiếm sống, ít thì giờ chăm sóc trực tiếp các con nhỏ. Laị nữa, hình như không nói ra, có một caí gì đó nghịch lý trong phương pháp dạy dỗ con cái, nên các bậc phụ huynh chúng tôi dù sự kỳ vọng có cao, nhưng vẫn phải chọn lối khuyến dụ thay vì ép buộc cho phù hợp vơí xu hướng giáo dục Mỹ. Cũng nhờ rút kinh nghiệm từ gia đình Cậu mợ tôi, di tản qua Mỹ từ 75, nuôi dạy các em tôi từ lúc chúng mơí chỉ 2,3 tuôỉ khi tơí Mỹ, nhưng lớn lên dù tốt nghiệp UCLA,USC tiếng Mỹ lưu loát như Mỹ con, ấy vậy mà vẫn nói soĩ và viết rành tiếng Việt. Bố mẹ tôi thử áp dụng kinh nghiệm này. Ông thì bỏ công môĩ tuần ít gìờ luyện tiếng Việt, bà thì giao hẹn ‘tuị mày về nhà noí tiếng Việt tao mơí làm đồ Việt cho ăn’. Phương pháp này xem ra vẫn còn hiệu nghiệm. Nhờ đi dạy nên các sách giáo khoa ông chọn cùng các chuyện tranh song ngữ đăng trên các báo haỉ ngoaị rất phù hợp và gây thích thú cho tuôỉ thơ.
Về phần chúng tôi, là các phụ huynh trực tiếp, cũng phụ đạo bằng cách lâu lâu cho chúng ‘đi thực tế’ về quê cũ để tận mắt chúng thấy con trâu đen, cánh đồng lúa, cây tráì nhiệt đới, hoặc các cảnh lạ nơi phố cổ Hôị an, cảnh sông nước vùng đồng bằng sông Cửu… chưa kể cho chúng làm quen vơí bà con xóm cũ, gặp laị người thân dưới quê hầu thấm nhập vào ký ức tuôỉ thơ nét đẹp đa dạng của miền đất côị nguồn nơi ông bà cha mẹ nó đã sinh ra và lớn lên.
Kết thúc câu chuyện duyên nợ của bố tôi với nước Mỹ, ông vẫn xúc động tâm sự với chúng tôi là ông không thể ngờ traí đất xoay vần, số phận đẩy đưa, ông laị có ngày trở laị xứ Mỹ, được đứng lớp kèm dạy các học trò đủ mọi mầu da, trong đó có cả chính con em gốc Việt của mình, để cùng đồng nghiệp vun bôì, chia xẻ những kinh nghiệm phát triển cộng đồng trong quá trình hôị nhập, góp phần xây dựng các thế hệ mới tiếp nối trên miền đất luôn mở rộng vòng tay, tạo cơ hôị cho moị ngươì, bất kể xuất xứ, miễn có gan thì giàu có chí thì nên.
ĐỖ MỸ LINH
(có sự chấp bút của bố tôi, tác giả Đỗ Xuân Tê)
©T.Vấn 2013
