Thế là đã xong một đời lận đận. 95 năm làm người, nhà thơ Hữu Loan có được bao nhiêu ngày an vui, hạnh phúc ? Chắc chẳng có bao nhiêu. Nhưng, 95 năm ấy, là tất cả những năm ông đã cố để sống như một con người tự do, vượt lên trên hết mọi ràng buộc, cho dù đó là những ràng buộc sống chết của chính quyền Cộng sản. Ông đi trọn con đường đời mình, đầu ngẩng cao, mắt nhìn thẳng. Không một lần sợ hãi bi lụy. Không một lần yếu lòng bán linh hồn cho quỷ. Không một lần chùn bước trước bao chông gai chờ đợi trước mặt.
Điều gì nâng đỡ ông trong suốt đọan đường thập giá 95 năm oan nghiệt ấy? Điều gì giúp ông chống trả lại cả một chế độ độc ác , lúc nào cũng nhìn ông như một kẻ thù phải tiêu diệt? Điều gì ở ông, khiến ông trở thành biểu tượng của những mảnh đời bi tráng trong một giai đọan lịch sử khốn cùng của đất nước?
Câu trả lời chỉ có thể là chính tâm hồn ông, tâm hồn một con người sinh ra trong trời đất, với bản năng tự do, ý thức sự tự do và cương quyết sống cho tự do.
Tự do hay là chết. Đó không phải là một khẩu hiệu suông. Nó đã là máu thịt của một con người bất khuất có 95 năm giữa chốn hồng trần cát bụi. Nay, ông đã về với đất, về với tự do, vì ông đã từ đất, từ sự tự do tự tại, mà đến với cuộc đời này. Xin cầu nguyện cho người, về được nơi sẽ đến.
Ngòai cái bóng sừng sững bất diệt ông để lại cho đời, còn là những bài thơ đã từng chinh phục bao thế hệ. Tưởng cũng nên một lần đọc lại, và giữ lại, khi những tế bào Hữu Loan đang từ từ ngấm vào lòng đất mẹ. Vì những vần thơ tuyệt vời của ông, cũng đang từ từ thấm vào lòng người, và sẽ ở lại đó muôn đời.
Như ông đã về với mẹ muôn đời.
T.Vấn
Vài bài thơ của Hữu Loan
ĐÈO CẢ
 Núi cao vút Mây trời Ai Lao sầu đại dương Dặm về heo hút Đá bia mù sương Bên quán Hồng Quân người ngựa mỏi Nhìn dốc ngồi than thương ai lên đường Chầy ngày lạc giữa suối Sau lưng suối vàng xanh tuôn Dưới khe bên suối độc cheo leo chòi canh ven rừng hoang Những người đi Nam Tiến Dừng lại đây giữa đèo núi quê hương Tóc tai trùm vai rộng Không nhận ra người làng Rau khe cơm vắt áo pha màu sa trường Ngày thâu vượn hót Đêm canh gặp hùm lang thang Gian nan lòng không nhợt Căm hờn trăm năm xa Máu thiêng trôi dào dạt Từ nguồn thiêng ông cha Giặc từ trong tràn tới Giặc từ Vũng Rô bắn qua Đèo Cả vẫn giữ vững Chân đèo máu giặc mấy lần nắng khô Sau mỗi trận thắng Ngồi bên suối đánh cờ Kẻ hái cam rừng ăn nheo mắt Người vá áo thiếu kim mài sắt Người đập mảnh chai vểnh cằm cạo râu Suối mang bóng người Trôi những về đâu…. Hữu Loan ( 1947) |
Khi nắng chiều tắt thở
Trên hàng cau úa vàng
Bóng từng đoàn nạng gỗ
Đi kêu trên đường làng
Đàn ai
Trong chiều tàn
Tiếng âm rơi
Tan vỡ
Có đem dư hưởng về
Xa thẳm
Em đến
Mồ xưa biếc cỏ vàng
Em hiền như chị
Mắt ngời xanh lam
Em mang trong tóc
Nắng thơm hoa ngàn
Em là đôi mắt
Xưa ngời xanh lam
Của chàng lính trẻ
Say em hát
Ngồi lặng hình dung
Mắt một nàng
Em là chân mất
Là tay mất
Của một chàng trai
Của một chàng
Áo quần loang vết mủ
Vết thương nhày
Hôi tanh
Em đem về giặt giũ
Chong đèn
Vá thâu canh
Mai những người vui
Có áo lành
Bờ ao vang tiếng cú
Một bông hoa
Lìa cành
Kim chùng
Tay rớm máu
Long lanh
Ngày mai em đi khỏi
Ai thương người
Thương binh?
Rằng:
– Em từ đâu lại?
Mắt lam màu
Xa vời
Ngày xưa có
Chuyện đẹp
Nàng tiên đi
Thử người!
Em là con gái đồng xanh
Tóc dài vương hoa lúa
Đôi mắt em mang chân trời quê cũ
Giếng ngọt, cây đa
Anh khát tình quê ta trong mắt em thăm thẳm
Nhạc quê hương say đắm
Trong lời em từng lời
Tiếng quê hương muôn đời và tiếng em là một
Em ca giữa đồng xanh bát ngát
Anh nghe quê ta sống lại hội mùa
Có vật trụi, đánh đu, kéo hẹ, đánh cờ
Có dân ca quan họ
Trai thôn Thượng, gái thôn Đoài hai bên gặp gỡ
Cầm tay trao một miếng trầu
Yêu nhau cởi áo cho nhau
Về nhà dối mẹ qua cầu gió bay
Quê hương ta núi ngất, sông đầy
Bát ngát làng tre, ruộng lúa
Em gái quê hương mang hình ảnh quê hương
Xa em năm nhớ, gần em mười thương
Còn bàn tay em còn quê hương mãi
Em mang nguồn ân ái
Căng ngực trẻ hai mươi
Và trong mắt biếc nhìn anh
Em gái quê si tình
Chưa bao giờ được yêu đương trọn vẹn…
Anh yêu em muôn vàn như quê ta bất diệt
Quê hương ta ơi từ nay càng đẹp
Tình yêu ta ơi từ nay càng sâu
Ta đi đầu sát bên đầu
Mắt em thăm thẳm đựng màu quê hương.
(1955)
Những đêm Hà Nội ngày xưa
Trằn trọc
Không yên
Những cửa
Từ đầu hôm
Như những mắt nhắm nghiền
Bóng nhà bóng cây
Ôm nhau
Run sợ
Đêm Hà Nội ngày xưa
Như con bệnh hạ xoài
Nung mủ
Như một nhà thương điên
Lên cơn hôn mê
Thiết giáp
Xe tăng
Lính tẩy
Phòng Nhì.
Tiếng rú của người
Tiếng rít của xe
Những chiếc jeep điên
Đuổi gái
Nghiến người
Quắc mắt đèn pha
Đỏ tia đòng đọc
Đêm Hà Nội ngày xưa
Đầu người
Và tình yêu
Treo
Trên đầu sợi tóc
Và sau từng đêm
Mệt nhọc
Hốc hác
Hồ Gươm
Như mắt thâm quầng
Hốt hoảng gọi nhau
Không kịp vớ áo quần
Những đêm Hà Nội ngày xưa
Loã lồ
Mình đầy ung độc
Đã xuống tàu đêm
Vào Sài Gòn
Tất cả
Những đêm Sài Gòn
Ngày mai
Đêm giang mai
Tẩu mã
Đang mâng
Cấp cứu gấp vạn lần
Những đêm xưa Hà Nội
“10$ 1 cốc cà phê
100$ con gái…”
Quảng cáo đóng đầy
Ngực đêm
Như áo ngủ Sài Gòn
Đêm Hà Nội
Ngày nay
Như em nhỏ nằm tròn
Ru trong nôi chế độ
Những đèn dài đại lộ
Như những tràng hoa đêm
Nở long lanh
Trong giấc ngủ
Bình yên
Ngã Tư Sở, Cống Vọng, Khâm Thiên
Nằm ngủ
Những đêm
Giữa tình cảm lớn
Gió đêm về
Thơm hoa rừng, lúa ruộng
Đặt bàn tay
Lên những cửa ô nghèo
Khi chúng ta về
Ánh sáng
Đã về theo
Và từng cặp người yêu
Đem về trong giấc mơ
Hình ảnh hồ Gươm
Đẹp như hồ thần thoại
In bóng người yêu
Chung thuỷ
Đợi chờ.
(6-56)
Nàng có ba người anh đi bộ đội
Những em nàng
Có em chưa biết nói
Khi tóc nàng xanh xanh
Tôi người Vệ quốc quân
xa gia đình
Yêu nàng như tình yêu em gái
Ngày hợp hôn
nàng không đòi may áo mới
Tôi mặc đồ quân nhân
đôi giày đinh
bết bùn đất hành quân
Nàng cười xinh xinh
bên anh chồng độc đáo
Tôi ở đơn vị về
Cưới nhau xong là đi
Từ chiến khu xa
Nhớ về ái ngại
Lấy chồng thời chiến binh
Mấy người đi trở lại
Nhỡ khi mình không về
thì thương
người vợ chờ
bé bỏng chiều quê…
Nhưng không chết
người trai khói lửa
Mà chết
người gái nhỏ hậu phương
Tôi về
không gặp nàng
Má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối
Chiếc bình hoa ngày cưới
thành bình hương
tàn lạnh vây quanh
Tóc nàng xanh xanh
ngắn chưa đầy búi
Em ơi giây phút cuối
không được nghe nhau nói
không được trông nhau một lần
Ngày xưa nàng yêu hoa sim tím
áo nàng màu tím hoa sim
Ngày xưa
một mình đèn khuya
bóng nhỏ
Nàng vá cho chồng tấm áo
ngày xưa…
Một chiều rừng mưa
Ba người anh trên chiến trường đông bắc
Được tin em gái mất
trước tin em lấy chồng
Gió sớm thu về rờn rợn nước sông
Đứa em nhỏ lớn lên
Ngỡ ngàng nhìn ảnh chị
Khi gió sớm thu về
cỏ vàng chân mộ chí
Chiều hành quân
Qua những đồi hoa sim
Những đồi hoa sim
những đồi hoa sim dài trong chiều không hết
Màu tím hoa sim
tím chiều hoang biền biệt
Có ai ví như từ chiều ca dao nào xưa xa
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh chưa có mẹ già chưa khâu
Ai hỏi vô tình hay ác ý với nhau
Chiều hoang tím có chiều hoang biết
Chiều hoang tím tím thêm màu da diết
Nhìn áo rách vai
Tôi hát trong màu hoa
Áo anh sứt chỉ đường tà
Vợ anh mất sớm, mẹ già chưa khâu…
Màu tím hoa sim, tím tình tang lệ rớm
Tím tình ơi lệ ứa
Ráng vàng ma và sừng rúc điệu quân hành
Vang vọng chập chờn theo bóng những binh đoàn
Biền biệt hành binh vào thăm thẳm chiều hoang màu tím
Tôi ví vọng về đâu
Tôi với vọng về đâu
Áo anh nát chỉ dù lâu…
(1949, khóc vợ Lê Đỗ Thị Ninh)
