T.Vấn

& Bạn Hữu

Văn Học và Đời Sống

Ngộ Không Phí Ngọc Hùng: Khoả thân ngồi

      

Pablo Picasso – Nu Assis (Nguồn ảnh: www.catawiki.com) 

Từ phòng triển lãm về, lẽo đẽo theo ông là những bức tranh trừu tượng đầy…ấn tượng màu sắc quẹt bằng dao, cọ, chồng lên nhau, dầy như bức phù điêu nơi đình chùa. Ông, một người Hà Nội 54 nặng nợ với văn hóa phương Tây còn rơi rớt lại, Sài Gòn nóng như lò bễ, vậy mà về đến nhà, cổ quấn “foulard”, đầu đội “béret”, miệng ngậm tẩu thuốc “Dunhill”. Miệng ngậm tẩu thuốc, ông đảo mắt qua dăm bức tranh Đông Hồ mang từ Bắc vào, lất phất trong đầu câu thơ của ai đấy Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong – Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp hoặc giả Sáng chưa sáng hẳn, tối không đành – Gà lợn om sòm rối bức tranh.

       Với ông tranh phương Đông…tối tăm, rối rắm, om sòm quá rồi, ông thong thả ngắm những bức tranh thửa được trên hè phố đường Tự Do xưa cũ. Những họa phẩm ông có bấy lâu nay thường là tranh tĩnh vật với cảm nhận,…“cảm giác” tranh tĩnh lặng nhưng vật thì không.

Bất giác ông âm ử bài thơ của một họa sĩ thời danh vừa mất (1):

Khi ta vẽ trừu tượng

Cái đầu ta hiện thực

Khi ta vẽ hiện thực

Cái đầu ta trừu tượng

Khi ta vẽ em

Đầu ta bay đâu mất

Ngồi xuống ghế, với Đầu ta bay đâu mất, buồn tình mở máy vi tính, mắt ông thao láo dòm vào screen, không phải tranh tĩnh vật hay Đông Hồ mà là Khi ta vẽ….khỏa thân.

Chuyện của người mẫu nude

(…) Chị Mai là người kiếm sống bằng nghề làm mẫu nude cho sinh viên mỹ thuật. Một nghề theo chị là dám cởi quần áo trước hàng chục cặp mắt và vượt qua được những dị nghị của người đời. Chị giải thích: “Mẫu chúng tôi thường phải giấu chồng. Chẳng có ông chồng nào chịu để vợ khoe thân trước mặt người khác, dù biết là chúng tôi không làm gì bậy bạ”.

Chị Quế ngạc nhiên khi thấy chị bạn thuê chung phòng chỉ tay không ra khỏi nhà. Sau chị này mới rủ chị Quế cùng làm mẫu nude như mình. Mới được ba tháng, chị bị chồng phát hiện sau khi một sinh viên cùng làng, học trường mỹ thuật nhìn thấy chị ngồi làm mẫu. Khi được hỏi: Chồng chị phản ứng thế nào khi biết chuyện? Chị gay gắt, bằng chất giọng đặc trưng của quê mình: Phản ứng cái gì? “Nàm” mẫu “luy” thì có gì là xấu? Nhưng rồi chị hạ giọng: Mỗi lần nhớ lại ngày đầu, khi đã “cởi tất”, “cởi toàn bộ”…là em lại nổi da gà. (…)

Ông thừ người ra với không làm gì bậy bạ đến cởi toàn bộ…Hốt nhiên cái đầu bật ra ý tưởng hết sức siêu thực: “Hay là…”. Thế là ông bốc điện thoại gọi vào trường Cao đẳng Mỹ thuật Gia Định cũ mà nay gọi là trường Đại học Mỹ thuật thành phố Sài Gòn. Ông ngập ngừng: “Tôi về hưu nên mới trở lại với hội họa, không phải là họa sĩ chuyên nghiệp hay học vẽ từ trường sở, nhưng tôi đến với hội họa vì đam mê. Bà ở trường dậy vẽ chắc bà hiểu”.

Chả cần bà thư ký phòng nhân viên có hiểu cho hay chăng? Ông giải bày với bà trong giới họa sĩ với nhau, để chê bai một người nào đó, dù người đó là một họa sĩ tài năng, một số người sẽ nói: “Hắn có học ở trường mỹ thuật nào đâu! Hắn là dân “ngoại”. Ông lây dây thêm: “Họ quên Van Gogh, Gauguin, Balthus cũng vậy, có điều cả ba danh hoạ đây đều am hiểu hội họa. Chưa một danh họa nào từ Monet, Manet đến Dali, Klee lại không tường tận tay nghề của họ”. Ông óc ách với bà chỉ vẽ vài bức sẽ giúp ông làm quen lại với hình tượng, hình thể…Bỗng ông nghe tiếng mở cửa cái “cách”, bà ta nói vọng ra: “May quá, cô mới đến”.

Âm ỉ một hồi lâu, như “Ciné thùng”, trong ông hiện ra đoạn phim đen trắng 8 mm : Số là nhà ông ở phố Chợ Đuổi, ông say mê truyện tranh Cao bồi Hà Nội của họa sĩ Mạnh Quỳnh ở tiệm sách Văn Chương cách nhà ông vài bước. Thế là ông đòi đi học vẽ. Ngồi trong “xưởng vẽ” của họa sĩ Mạnh Quỳnh, ông loay hoay với cục than bằng đầu đũa, với ngón tay cái làm thước ngắm…Ngắm người mẫu là bức tượng khỏa thân “nặn” bằng vôi bột. Đụng năm 54, ông bỏ lại bức tượng khỏa thân có hai cánh tay cụt ngủn như con “Kiwi” cánh ngắn, đuôi cụt. Di cư vào Nam, nhè vào cái tuổi nhầng nhầng, ông cũng lớ ngớ mò tới xưởng vẽ của họa sĩ Thịnh Del nằm trên đuờng Phan Thanh Giản gần chợ Vườn Chuối để học vẽ tranh khỏa thân. Đang vẫn với cục than, với ngón tay cái làm thước ngắm…thì bị cảnh sát thời cụ Diệm ập tới vồ vì tội vi phạm thuần phong mỹ tục, thế nên nghiệp dĩ của ông trở thành nghiệp dư!

Bỗng đến đây, có tiếng “A lô…A lô” bên kia đầu giây. Ông trở lại chuyện cũ:

– Chẳng dấu gì bà, tôi muốn vẽ lại bức tranh Khỏa thân ngồi (2) của Picasso vẽ năm 1907, mà bạn ông là nhà thơ Max Jacob trông thấy bức tranh đầy mầu sắc nên hỏi: “Anh vẽ cái của nợ gì thế? “ Picasso trả lời ngắn gọn: “Nếu yêu thì anh sẽ hiểu”.

Tiếp, ông khoe nhà ông có mấy bức tranh tĩnh vật, ông bắt qua Cézanne thành danh với những Tranh tĩnh vật trái táo. Chính bút pháp, phong cách ấy khởi nguồn trường phái lập thể ra đời bởi Braque và Picasso. Ông không quên… hỗn độn với bà thời kỳ này, Picasso đang chịu ảnh hưởng hội họa thời kỳ Phục Hưng của Ý, thế nên ông cần một người mẫu ngực to, mông lớn như bức Venus and Adonis. Bà cho ông hay hiện có cô người mẫu mới vào văn phòng ngay đây, rồi ghi địa chỉ ông, bà sẽ gửi người mẫu đến nhà ông ngay bây giờ.

Vậy là xong, ông thở ra cái phào vì may quá không phải….hỗn mang với bà ta, với định nghĩa hội hoạ là gì? Bởi theo bài bản: ”Một bức tranh là tập hợp của đường nét và màu sắc trên một mặt phẳng theo một trật tự hay hòa hợp nhất định”. Ấy là chưa nói đến những gì mà bức tranh tập hợp của đường nét và màu sắc mà họa sĩ dàn trải như thế nào?”. Thí dụ một họa sĩ cho thấy một chân dung bằng than chì do anh ta vẽ, với người thường thì đã là “xuất thần” lắm rồi. Nhưng với người đã từng xem những bản phác hoạ của Fragonard thì bức tranh vẽ chì kia đầy tính trường ốc và chẳng nói lên cái gì là tài hoa cả!

Vẫn chưa xong, vì ông biết rằng với nhà văn có văn phong, hoạ sĩ cần có phong cách từ những động tác ngúc ngắc cái đầu, ve ve con mắt, đi, đứng, v…v…Vì ông đã đọc bài viết về bức tranh “Khỏa thân ngồi” của Picasso mà ông đọc đến thuộc lòng…

      Fernande Olivier, người đàn bà đi qua đời R.Ruiz

(…) Picasso sống tại xóm Montmartre với đói và rét. Năm 1907, một sự kiện đã làm thay đổi cuộc sống của ông. Trong khi ông đưa bình hứng nước, nước bắn tung toé làm ướt gấu váy Fernande vừa đi qua. Nàng nhìn ông mỉm cười. Ấp úng mãi ông mới cất tiếng được:

–  Cô đến thăm xưởng vẽ của tôi được chứ?

–  Vâng, tôi sẽ đến.

Ông vẽ nàng, ông lim dim đôi mắt, nghiêng đầu sang trái rồi qua phải, lùi lại ngắm thật kỹ dáng người thiếu nữ ngực trần đang ngồi xuôi tay, trông thảng thốt, bàng hoàng, đôi mắt nâu mở to sợ hãi, dáng vẻ làm như…bất ngờ bị một gã đàn ông xa lạ xô cửa, xông vào lúc mình không còn mảnh vải che thân. Gò ngực cao đang phập phồng qua làn khói thuốc mờ mờ trước mặt ông. Ông nhìn vùng ngực cô gái đầy khích động và nhích từng bước chậm chạp, người ngả về phía trước như ôm cô gái, cánh tay phải run run đưa lên trong trạng thái vô thức rồi ngập ngừng. Gò ngực mới nhú quyến rũ lạ thường. Picasso đưa tay lên, qua bức tranh, ông chấm vào bộ ngực non tơ màu hồng nhạt. Và cứ thế, cho đến chiều tối mịt, hết điếu thuốc này đến điếu thuốc khác đỏ rực. Picasso tiến tới, trở lui, đi qua, đi lại, ngắm nghía trước giá vẽ như không chán. Đồng hồ điểm một giờ sáng. Picasso ngã vật người ra chiếc ghế bố, thở hổn hển. Bức tranh hoàn tất, trác tuyệt trong không gian màu sác. Ánh đèn chiếu vào bốn góc của khung vải. Nơi đó, màu đỏ gạch âm ỉ sức nóng, lan nhẹ vào thân thể màu xanh lạnh lẽo.

Người đàn bà đi qua đời ông, như Fernande Olivier, tên tuổi gắn liền với Pablo Picasso mãi mãi…Từ đó về sau ông ký tên của dòng họ mình là R.Ruiz.” (,,,).

***

Người mẫu đến, vừa nhìn thấy cô, ông lậu bậu “Voilà”, vì ông đoán chừng cô có chồng nhưng trông vẫn còn ngọt nước, nét hay ho của cô là ở bờ ngực bật rật, trông cứ rối cả mắt lên. Cô người dầy dầy, mặc quần bò, áo bụi buộc chéo ngang bụng. Lại nữa, cô có cái mông bè bè và chắc nịch, ắt hẳn cô ngồi làm mẫu hơi nhiều thì phải.

Nào khác gì với ba nét vẽ không thôi qua bức La Femme của Picasso ở trường mỹ thuật Madrid, với thủ pháp cổ điển của các nhà danh họa Rivera, Velasquez và Goya, khi Picasso chưa tới Paris bắt sang trương phái lập thể. Nét vẽ thứ ba, Picasso cố tình vẽ cái hông hõm một chút, biểu tượng một người đàn bà đã có con.

Ông đợi lát nữa khi cô “cởi toàn bộ”, ông sẽ đi tìm cái “vết hõm” của Picasso nơi cô.

Cảm thấy hứng khởi sắp được trở về với cọ, màu qua cô đang có mặt trong nhà ông. Vì vậy ông…ngứa ngáy vì thèm vẽ nên ông vồn vã: “Cô là…”. Cô thẳng đuột: “Cô quéo gì! Gọi em cho rồi”. Ông hỏi dò: “Cô muốn ngồi hay…nằm”. Cô ngắt lời ông: “Anh giai muốn em thay đồ ở đâu?”. Ông nhủ thầm “Très bien” vì cởi quần áo ở đâu chả được. Cô liếc vào phòng trong, hỏi: “Bà nhà đâu anh giai?”. Ông nói như lơ đễnh: “Nhà tôi đi chùa”. Nghe vậy, cô cởi áo quần vất toẹt xuống sàn gạch, ngồi ngay cái ghế cạnh cửa sổ, nhìn ra vườn…

– Anh giai muốn em ngồi duỗi chân hay gác chân đây hở?

Hở hang gì nữa, ông ra cái điều dễ dãi:

– Cô cứ ngồi sao cho thoải mái là được.

Quay lại cái bàn cạnh giá vẽ, ông hòa lẫn sơn màu với nhau. Vừa trộn màu, ông vừa ngẫm nghĩ về cách cởi quần áo nhanh gọn của cô. Đang nghĩ vớ vẩn đến đây, ông không hay cô người mẫu đang dòm ông pha màu. Cô ngạc nhiên vi gì mà ông pha mầu nhệu nhạo như quậy hồ vậy? Ông dùng bút chì phác họa cô. Cô làm như không biết đến sự có mặt của ông, qua cửa sổ, cô ngắm cây bồ đề trơ trụi sau vườn. Ông bâng quơ với cô cây như người, vì nó già cỗi nó là Bụt như ông vậy. Ông cười hụt một cái ra điều ông hiền như Bụt ấy thôi. Chui vào đầu ông là khuôn mặt cô có nét thao thiết của chiếc lá bồ đề xanh mát đầy nhựa sống….

Từ lá cây đầy sức sống, ông vẽ chân dung cô. Chân dung ai cũng thích vẽ, nhưng thành công rất ít. Bởi văn có ý, thơ có khí, tranh chân dung phải có thần. Một hoạ sĩ nào đấy đã bương trải: Có một khoảnh khắc thật ngắn mà cái thần của người lóe ra qua ánh mắt, bờ môi, v…v…Khoảnh khắc đó họa sĩ phải trang trải trên giấy. Học đòi thủ pháp tả chân của trường phái cổ điển với Rivera, Velasquez, Goya thì không có gì dễ hơn vẽ sao giống người mẫu. Nhưng cái khó trong hội họa, hoạ sĩ thể hiện thế nào để có thể gửi gấm bản ngã của mình qua khuôn mặt, hay bán thân qua người mẫu. Nhiễu sự này thuộc về chiều sâu của tâm niệm trong nghệ thuật. Ông học được Milan Kundera có đoạn về tranh chân dung với Chân dung tự hoạ: “Vào ngày cuối cùng của đời người, cái gì sẽ rời bỏ chúng ta trước tiên? Đó chính là khuôn mặt. Khuôn mặt ẩn chứa trong góc tối nép mình cái vô hạn mong manh. Khuôn mặt ấy vô thường và phù du…”.

Nhúng cọ vào đĩa màu, vừa nhíu mắt ngắm nhìn thân thể trần truồng của cô và vừa vẽ. Ông lim dim đôi mắt, nghiêng đầu sang trái rồi qua phải, lùi lại ngắm thật lâu. Cô không có vẻ thảng thốt, đôi mắt đen mở to sợ hãi như cô người mẫu của Picasso. Vì nét mặt cô thật bình thản, cũng như ông đang có cái vẻ lơ là của một người họa sĩ đang lơ đãng nhắm vào cô người mẫu với nhân sinh vị nghệ thuật. Nhưng cũng có đôi lúc vì nghệ thuật vị nhân sinh, ông cạ mắt vào vùng ngực hỗn độn, to bậm mà ông phải đánh bóng cho nổi u lên. Được thể ông ôn l.ai nghệ thuật hội hoạ khởi đầu ở Pháp từ thập niên 1860 qua Monet, Renoir gạt bỏ quá khứ hội họa hàn lâm mang tính chất kinh viện. Họ hướng về đương đại và thực tiễn. Không vẽ bóng bằng màu xám hay đen. Một trong những bức tranh của Monet biểu tượng cho trường phái này có tựa đề Ấn tượng – Mặt trời mọc. Từ đó có tên cho trường phái ấn tượng.

Bỗng không ông lây lất tới một tác giả nào đó đã dàn trải: “Người làm hội họa như cốc nước đầy, tự nó tràn ra, muốn thành hình thể gì không cần biết. Công việc của người vẽ là nắm bắt những hình thể đó. Hội họa có sự tình cờ và có những “cái ngố” của đường nét, màu sắc. Nếu màu sắc, đường nét đều vừa vặn, hợp lý, bức tranh sẽ biến thành công trình của một người thợ khéo tay”. Vì đó là sự khác biệt giữa hội họa có hình thểhội họa trừu tượng, họa sĩ chọn trừu tượng vì nó không bóng bẩy rườm rà, trừu tượng trực tiếp mạnh mẽ mà không phải vòng vo tiểu xảo. Với nó, họa sĩ có thể đưa ra những hình ảnh sâu xa từ vô thức chứ không phải hình ảnh bên ngoài. Được thể ông dựa dẫm theo Wassily Kandinoky là ông tổ của ngành hội họa trừu tượng thì truyền cảm nội cảm chỉ là một điểm để đắm chìm trong u mê. Tâm thái vượt thoát hình thể khơi dậy mối cảm xúc mà không ngôn ngữ hội hoạ nào diễn tả được.

Đang vật lộn từng nhát vẽ, từng mảng mầu, ông lụng bụng rằng vẽ khó nhai thật, vì vẽ xong rồi thì sao đây!? Bởi khổ môt nỗi cả đời một hoạ sĩ chỉ có cơ may triển lãm một hai lân. Đến khi tìm ra bức tranh trừu tuợng ngập những hình ảnh sâu xa từ vô thức của mình ở trong kho cả mươi năm. Ngừời hoạ sĩ nghệt mặt không chịu nhớ ra…vô thức đã…gửi gấm những truyền cảm nội cảm, những cảm xúc qua ngôn ngữ hội hoạ gì gì nữa. Nghe thì huyễn hoặc đấy, nhưng bắt qua thơ, thiếu giống chuyện nhà thơ quên thơ mình. Mà thơ và hoạ là một tuồng, đại thể truyện viết là hư cấu, thơ là tình thật. Nhân vật trong truyện là tha nhân, nhân vật trong thơ là…ta. Chính ta. Viết cho…cái ta khó lắm, vì không viết cho mình hôm nay, mà viết ở mãi tận mai sau. Viết là dựng nên, hay vẽ ra. Vì vậy hội hoạ chính là thơ. Ngoài ra họa sĩ nào cũng giả thiết rằng người thưởng ngoại am tường lịch sử hội họa, vì hội họa cũng có một số quy ước của nó, như văn chương giả thiết rằng người đọc phải biết…đọc. Một họa sĩ đích thực sẽ thừa hưởng di sản quá khứ và đẩy hội họa tiến thêm một bước nữa, dù chỉ một cm. Thừa hưởng di sản quá khứ này phải có tay nghề, chứ không phải cứ…ấn cái ghế vào tranh gọi là tranh ấn tuợng. Hoặc quẹt mầu túi bụi vào tranh rồi trở thành họa sĩ trừu tượng! Thế mới phiền.

Quả tình phiền thật, ông để hồn vào màu sắc đến mụ mẫm. Nào khác gì Wassily Kandinoky với trừu tượng là mối truyền cảm nội cảm đắm chìm trong u mê. Ông đang vật lộn với cơ thể quyến rũ của giống cái, cái nhễ nhại cùng những ước muốn đỏ rực. Ông quẹt lát màu đỏ gạch âm ỉ sức nóng lên đầu ngực. Nơi chốn truyền cảm của u mê ám chướng, ông trát một tảng màu xanh lạnh lẽo. Với nguyên lý hội họa, để thực hiện họa phẩm, ông vừa vẽ bằng mắt, vừa bằng tâm hồn qua đầu ngực như hai đầu nhang đang cháy. Vì ông học đòi được rằng: “Hoạ sĩ đã phổ hết tâm ý, cũng như tình cảm và những nỗi xúc động vào tác phẩm. Nếu người thưởng ngọan không nắm bắt được, không nhìn ra những dấu ẩn mật đó. Thì đó là chuyện của người thưởng ngoạn, chứ không phải của hoạ sĩ”. Ngoài ra với những mảng thịt dư thừa, ông chối bỏ trường phái cổ điển là vẽ như thật với cái mông bóng nhẫy. Hay nói chữ thì những nỗi bứt rứt của da thịt, của tuổi già cám cảnh đang cay cú đuổi theo sau lưng ông bấy lâu nay.

Cắm mắt vào bộ ngực ngập những bề bộn, làm như nóng nẩy như muốn rụng khỏi thân thể cô. Bởi bầu ngực cô như trái bòng của miền Bắc, nhưng lại lớn hơn trái cam sành của miền Nam. Với văn cảnh đã lộn xộn rồi, huống chi vẽ vời, vì bức họa để cảm nhận, thay vì để ngắm. Vì hội họa là một nghệ thuật câm nín, người họa sĩ không có thói quen “phát biểu bằng lời”. Tất cả ông học mót qua Paul Cézanne, cha đẻ của hội họa hiện đại từng nói: “Người họa sĩ suy tưởng với cây cọ trong tay”. Mọi sự bắt nguồn từ quan niệm về sáng tạo nghệ thuật: “Tìm tòi và sáng tạo với linh tính. Không phải sáng tạo bằng mắt, bằng tay, mà gần như anh mù mất gậy sờ soạng trong đêm để tìm cái đẹp”. Và ông nhích từng bước chậm chạp để …đi tìm cái đẹp. Học Picasso, tay vung vẩy cái bút lông còn dính tèm nhem màu, ông vừa tiến tới về phía trước, nhưng rồi ngập ngừng vì khoảng cách của nhân sinh…

Bộ tịch ông khơi dậy sự tọc mạch của cô vì những động tác tiến tới, trở lui, đi qua, đi lại, ngắm nghía trước giá vẽ…Nói cho ngay ông không giống một họa sĩ nhà nghề cho mấy. Vì vậy cô đâu có hay hai mảng thịt dư thừa của cô ông vẽ bẹt ra như cái bánh dầy. Trong khi ấy ông đang làm mới với nhiều màu sáng. Không hẳn như trường phái cổ điển với đất màu nâu, lá màu xanh. Loay hoay với hội họa có sự tình cờ và có những cái ngố của đường nét, màu sắc. Ông trát lên hai đầu ngực cô kềnh kệch màu đỏ xỉn để…nóng mắt người xem tranh là thế. Vẫn chưa xong, hai bầu ngực, ông muốn vẽ vươn ra như…sừng trâu xuyên thủng giấy vẽ, như muốn đâm lủng mắt người thưởng ngoạn nên tốn màu và thì giờ không phải là ít.

Bức tranh rồi cũng xong, ông bằng lòng vì sự hoà hợp màu sắc như…chửi bố nhau. Ông vịn vào nhà nghệ sử đã hóm hỉnh về lịch sử hội họa: “Mới đầu ta không thấy nhát cọ. Sau ta thấy rõ nhát cọ. Bây giờ thì chỉ là nhát cọ”. Quẹt thêm nhăm nhát cọ nữa, buông tay, chứ không phải là buông xuôi về với ông bà ông vải, ông cảm thấy hai đầu gối lụm cụm thấy rõ. Và ông thở ra vẽ nào có dễ. Sau này, người xem tranh thưởng ngoạn tranh ông đến đâu, chuyện đâu vẫn còn đó. Vì chuyện bây giờ là cô dòm ông múa bút vung vít như trêu ngươi cô nên hấp tấp đứng dậy đi về phía giá vẽ…Thấy bức tranh, cô la toáng lên:

– Vẽ gì thế này hở giời

Ông lập cập:

– Tôi muốn nói là…

Ông muốn nói là thảng như bức Nhạc sĩ tây ban cầm già (3) của Picasso vẽ ông già chân tay gầy gò, khẳng khiu như…người ăn mày. Vì họa sĩ phải diễn đạt cái tay gẫy khúc, cái chân lạc quẻ và đầu ngoẻo xuống đất chứ không nhìn lên trời. Vì thế họa sĩ phải học tâm lý học, phân tâm học để phân tâm, phân thây…thân thể con người ta. Bởi nhẽ muốn vẽ một người nằm, ngồi, đứng, họa sĩ phải học cơ thể học, vì xương thịt phải gắn bó với nhau.

Như có một bức họa nào đó phóng bút một cô gái khỏa thân, nằm thẳng băng như chết rồi, hai bầu ngực nhô lên như ỏan chùa, đúng ra phải xẹp lép như bánh xe xẹp lốp. Vậy là không đúng với co dãn của bắp thịt. Vẽ ma dễ, vẽ người khó thế đấy.

Mặc ông bám víu vào những gì trong đầu ông. Cô phay vào mặt ông một nhát:

– Ông chẳng biết quái gì về hội họa cả. Tôi không biết ông muốn cái gì, nhưng tôi chắc chắn những cái muốn ấy chẳng ăn nhằm gì với hội họa cả. Nói thẳng ra ông hiếp dâm bằng mắt trên thân thể tôi thì đúng hơn.

Thóang thấy…vết ẩm ướt thấm qua vải quần ở phần hạ bộ ông. Cô lộn tiết lên:

– Ông để dục tình dày vò thân xác tôi hơn là vẽ khỏa thân. Cách vẽ của ông như cầm một thân người quẳng vào mặt giấy và ghim lên đó từng bộ phận của đàn bà.

Cô quơ quơ quần áo dưới sàn nhà và tiếp: “Tôi cũng là một họa sĩ ”.

Ông không biết ăn nói phải quấy thế nào với cô: Vì gần đây ông có hơi hục hặc chuyện gối chăn với “Ma maison”. Ấy là từ… ”nhà tôi”, bắt qua bà ngọai, bà ngủ riêng. Ông ngủ phòng ông, cả tháng tâm hồn không động đậy, nên ông cám cảnh tuổi già đang tàn lụi thế thôi. Ông để thời gian buông trôi về khỏanh quá khứ qua mau với những tiếc nuối. Mà cũng chẳng ai hay ông đây rơi rớt lại từ thời Tây, ông cảm khái nỗi mất mát ấy nên bám víu quá vãng qua ba chữ tiếng Tây tiếng u của Victor Hugo “Moi, je n’ai rien entre mes deux cuisses”. (xem tr 7)

Và ông buồn đời chán ngăn ngắt nhưng vẫn phải…buồn. Ông buồn chẳng hẳn là cuộc tìm kiếm của anh già đang thiếu thốn những niềm vui thân xác. Mà ông muốn tìm lại những mảnh tình ảo hôm nay. Từ tình ảo, ông lây lất qua Francois Sagan hiện thực viết truyện Buồn ơi chào mi lấy cảm hứng từ Marcel Prousr. Cả hai đều đi tìm thời gian đã mất…Như hôm nay ông đang đi tìm một khoảng thời gian không còn nữa với cô người mẫu. Học thói nhà văn, nhà thơ về chiều giở chứng…vẽ tranh, họ hỗn mang, hỗn độn rằng: “Khi ngôn ngữ và âm thanh bất lực thì màu sắc lên tiếng để họ dựa dẫm. Họ còn nói chữ mà ông chẳng hiểu gì cả: “Hội họa là cõi vô ngôn của họ bên cạnh âm thanh và chữ nghĩa về những giấc mơ ảo trong cõi không”.

Ông lên tiếng như ân hận quá lắm:

– Thật đáng tiếc tôi đã làm phiền cô.

Nghe vậy, cô lại càng điên tiết lên:

– Phiền, cái đó khỏi lo. Tôi được trả tiền cho sự phiền hà ấy. Nhưng cái mà ông không đem tiền đền bù được là ông hiếp dâm thân thể tôi bằng mắt.

Khổ thật, cô lại nói chữ như mấy ông nhà văn, nhà thơ với…hiếp dâm bằng mắt là nghĩa lý gì. Ông chỉ biết mắt là…cửa sổ của tâm hồi thì cô lõ mắt nhìn ông và cô ra lệnh:

–  Cởi quần áo ra.

Ông ú ớ thấy rõ…

– Cởi…cởi…

Bởi ông…thấy le lói một tí ánh sáng cuối đường hầm:

–  Để…làm…làm gì?

Cô dĩu môi:

–  Đừng tưởng bở, ông già!

Đầu ông rối ren vì phải phơi bày thân thể trần trụi trước mặt cô mà tuổi tác chỉ bằng phần nửa đời ông. Ông nhớ lại cô người mẫu tên Quế phân bua: “Phản ứng cái gì? “Nàm” mẫu “luy” có gì là xấu? Ngày đầu, khi “cởi tất” là em lại nổi da gà”. Ông muốn nổi da gà thật vì ông đâu có có khác con gà khỏa thân chết tiệt nằm trên bàn thờ, nấp sau nải chuối ngắm…bát nhang!. Đến đây, làm như đi “botte de sault” dẵm cứt vào bụng ông:

– Trông dơ bỏ bố đi ấy!.

Nói vậy, nhưng như họa sĩ có trường sở, cô lim dim mắt ngắm nghía chỉ với năm bảy bước đi qua, đi lại vung tay múa bút là bức họa hoàn tất. Ông lọ mọ đứng dậy, hai tay che hạ bộ lụm cụm tới ngắm bức tranh khỏa thân chính ông. Ông lom khom thưởng ngọan bức tranh với màu da thịt rất người, màu vàng bợt bạt nổi bật lên những vết nhăn nhúm của thời gian. Ấn tượng sâu đậm nhất với ông là dáng nửa đứng đần đù, nửa ngồi chàng hảng của một anh già, hai mắt trố ra vì sống chưa hưởng hết mùi đời. Cô biểu hiện ông qua thế ngồi lâm trận nửa muốn, nửa không, vừa muốn…lại run. Trong một sát na, ông hóa thân, hóa ngộ vì đức Lạt Ma đã dậy những kẻ không biết hưởng mùi đời thì họ đã…chết khi còn đang…sống. Như…ông đây.

Tuy nhiên là…họa sĩ tay mơ, nên ông xem tranh theo cái nhìn của riêng ông, là tác phẩm của cô đây thể hiện đường nét rất nghệ thuật của một họa sĩ rất…nghệ sĩ. Nhiều nhà phê bình hội họa chỉ viết theo cảm tính, không chuyên nghiệp để nhận ra nghệ sĩ dấn thân với những khám phá mới, với cái lạ của tác giả. Như hình ảnh đậm nét trong bức tranh của cô là thủ pháp pha trộn các chất liệu để vẽ, cô dùng da thịt người để tạo hình, tạo tình, tạo vật: Cô biến dạng ông là một sinh vật như một tĩnh vật…động đậy.

Ông cảm nhận được hội họa như thơ có thể đi thẳng vào cảm quan của người thưởng ngoạn. Như đọc một bài thơ hoặc ngắm một bức tranh có thể cảm xúc được ngay những gửi gấm của tác giả mà không cần sự lục lọi hay đào xới chữ nghĩa. Vì vậy ngắm bức họa…da thịt này, lòng dạ ông xốn xang bao hoài niệm, dường như ông đã gặp lại chính ông từng chặng đường. Ông đã già đi theo năm tháng trên con đường bước chân vào đời qua ngày tháng cũ. Bức tranh này đây vẽ ông như một tác phẩm đích thực cho những ông già đang rong ruổi trong những ngày tháng cuối đời đi tìm thời gian đánh mất!

Cô đóng cửa cái rầm rồi xớn xác đi về, quên cả ký bút hiệu dưới bức tranh.

***

Cửa đóng cái rầm kéo ông trở về với thực tại, ông lui cui lồng bức tranh vào khung và treo giữa bức tường phòng khách. Ông đứng tồng ngồng và lặng ngắm…

Vay mượn từ bức tranh Khỏa thân ngồi của Picasso vẽ năm 1907, ông phác hoạ cô. Bữa nay, cô vẽ ông, mỗi nét vẽ của cô tạo những gửi gấm của người cầm cọ. Những gửi gấm ẩn chứa những vết mờ của họa sĩ trước đó ẩn giấu những…“gợi mở” từ nét vẽ của đối tướng mà chữ nghĩa hội họa gọi là: ”Đối hoạ”. Là cách họa sĩ dùng cọ vẽ để đối họa như câu đối, đối chữ  Bức tranh xuất thần làm thay đổi hoàn toàn ý nghĩa, vật thể, đường nét, và bố cục.

Vì để giao hòa giữa Đông và Tây như đối chữ, đối câu với hai bắp đùi đối nhau chàng hảng gợi mở ra…chữ nhân. ‘’Nhân’’ là người, cô vẽ một người đàn ông không trẻ, không già trong không gian là không gian ảo, không có gì hết, căn phòng trống không ngòai bức tường. Cô sử dụng kỹ thuật rất đơn giản là gạn bỏ bố cục, loại bỏ chi tiết thừa thãi không cần thiết như:

Cái ghế chẳng hạn.

Với văn học và học thuật hội họa, dù là hai ngành nghệ thuật khác nhau, một bên dùng chữ một bên dùng màu nhưng chúng gợi lên những cảm nhận. Như tạo hình cho một sự thiếu vắng. Như Magritte của trường phái trừu tượng đã làm việc này bằng cách hòa hợp các vật thể trong trạng thái mộng mị: Tạo hình cho những gì vô hình. Vì vậy, với bức tranh này đây: Cô đã gạt bỏ những dư thừa trong bố cục. Vì vậy qua cái nhìn của ông:

Cái ghế hiện hữu.

Cứ theo ông thì cô dùng cọ, dao để diễn tả nhưng cái trở nên, cái làm thành, cái có mặt, người họa sĩ như cô biết để dành lời cho tác phẩm. Vì hội họa là nghệ thuật câm nín. Vì cô là họa sĩ, cô không phát biểu bằng lời như cô đã học được ở Paul Cézanne. Với cách nhìn trong nghệ thuật hội họa là nhìn và nhìn thấy, chứ không vẽ như thật. Cô sử dụng kỹ thuật với “cái nhìn“ để tạo dựng, tạo hình cho…một vật thể có đấy nhưng lại thiếu vắng. Như Victor Hugo đã viết..cái thiếu vắng khi về già:  “Tôi chẳng còn gì nữa…giữa hai bắp đùi”.

Thế là ông buồn…buồn sưng cả đít, nhưng vẫn phải buồn. Buồn cách mấy cũng phải lúi húi tìm tấm danh thiếp mặt không có tên. Ông ghim dưới hoạ phẩm.

Và viết tên (4) tác phẩm: Người đàn ông ngồi.

Rồi hậm hụi viết bút hiệu ông ở góc bức tranh.

Đứng tồng ngồng hồi lâu, cái “pipe“ cắm vào miệng không mồi lửa. Ông ngắm bức tranh để đì tìm gì ấy dư thừa trong bố cục ấy là…cái ghế. Hay…cái gì đó thiếu vắng trong ông.

Thạch trúc gia trang

Giáp Ngọ 2014

Ngộ Không Phí Ngọc Hùng

(thêm bớt 2017, 2019, 2021)

Chú thích: (1) Họa sĩ Chóe, tức Nguyễn Hải Chí.

(2) Bức Khỏa thân ngồi nguyên tác Nu Assis.
(3) Le Vieux Guitarist (The Old Guitarist).

(4) “Minh họa” tranh của Đinh Ý Nhi.

Nguồn: Người mẫu của Bernard Malamud (Võ Đình), Picasso cuộc đời & tình yêu (Vương Trung Hiếu}. Xem tranh (Lê Anh Hoài). Công án thiền và hội họa (Huệ Viên). Ngoài ra người viết còn vay mượn chữ nghĩa hội họa qua nhiếp ảnh gia Lê Văn Khoa, Kiêm Thêm, họa sĩ Đinh Cường, Ngọc Dũng, Nguyễn Thái Tuấn, Nguyễn Trung, và Nguyễn Thuyên.

 

 

 

 

 

 

 

©T.Vấn 2021

 

 

Bài Mới Nhất
Search