Khuyển ưng
Trong truyện Kiều, Nguyễn Du có câu:
Sửa sang buồm gió lèo mây
Khuyển ưng lại chọn một bầy côn quang
Khuyển ưng: Chó săn và chim ưng
Côn quang: Côn đồ, hung dữ
(Khải-Chính Phạm Kim-Thư, báo Tự Do)
Tục ngữ Ta và Tầu
Thánh còn có khi nhầm lẫn
Thần tiên dã hữu nhất thời thác
(Thần tiên cũng có lúc sai lầm)
(Nguyễn Lập Sơn – Dư Phát Linh)
Văn chương… Xã hội chủ nghĩa!
Kính thưa quý vị,
Sau năm 1975, văn chương tại miền nam VN xuất hiện nhiều danh từ kỳ lạ, khó hiểu và thậm chí sai nghĩa. Tôi xin được góp nhặt loại chữ nghĩa kỳ quái này để cùng nhau góp phần làm trong sáng tiếng Việt.
Hôm nay, tôi đọc được một bản tin trên báo điện tử trong nước có câu như sau:
“Vụ thứ hai là chiếc xe tải đang chạy trên cầu, lốp bị va vào vật nhọn gây ra một tiếng nổ lớn. Bị mất lái, chiếc xe ôtô này đã quay ngang ra đường. Rất may nhiều phương tiện, đi sau đã phanh kịp nên không xảy ra sự cố đáng tiếc… ”
Chỉ nội trong một câu ngắn ngủi như trên, người viết bản tin đã dùng nhiều từ tiếng Pháp và một số chữ rất khó hiểu, nếu không muốn nói là vô nghĩa.
– “lốp”: có nghĩa là vỏ xe tại sao không dùng “vỏ xe” có phải tốt hơn không?
– “bị mất lái” thường dùng là “lạc tay lái” dễ hiểu hơn.
– “xe ôtô”: ta thường dùng là “xe hơi” hay “xe tự động”
– “phương tiện” là “phương tiện vận chuyển”. Trong trường hợp này, chỉ cần dùng chữ “xe” là đủ nghĩa và đơn giản dễ hiểu.
– “phanh” tại sao không dùng chữ “thắng” thuần tuý tiếng Việt?
– “sự cố” việc xẩy đến bất ngờ, có tầm quan trọng. Tại sao họ không dùng “tai nạn” có phải dễ hiểu hơn không?
Đáp: Lãng xẹc! Mắc chứng chi bạn lại hỏi…tui?
(Trau giồi tiếng Việt – ĐatViet.com)
Bồi tiếp
Truyện Nhị độ mai có câu “Và trong bồi tiếp tiệc hoa”.
Bữa cơm, chủ nhà ngồi một bên khách để tiếp đãi gọi là bồi tiếp.
***
Đồng thời cũng trong tiệc rượu với “bôi bàn”
Bôi bàn – Bôi: rượu. Bàn: mâm, chỉ tiệc rượu.
Thơ có câu “Bôi bàn rộn rịp linh đình – Lễ khao tướng sĩ, xuất chinh chọn ngày”.
Giai thoại làng văn
Tôi nhớ lại lúc ông Nguyễn Văn Vĩnh sắp lên đường sang Lào để tìm vàng, công nợ ngập đầu, mà cứ cố sống cố chết bám vào tờ “Trung Bắc”, “Học Báo” và “Annam Nouveau” để viết. Toàn quyền Pasquier, một hôm, gặp Nguyễn Bá Trác (lúc ấy vừa ở Nhật về), hỏi theo ý Trác thì nhà cách mạng Việt Nam nào nguy hiểm nhất. Trác trả lời “Nguyễn Văn Vĩnh”. Toàn quyền Pasquier nhờ sở Mật thám điều tra xem ông Vĩnh còn nợ ngân hàng và tư nhân chừng bao nhiêu tiền. Số nợ ấy, so với lúc ấy, thật lớn: từ 6 đến 800.000 đồng. Toàn quyền Pasquier nhờ một người thân tín của ông Vĩnh bắn tiếng đến tai ông: nếu ông Vĩnh bằng lòng ngưng công kích Bảo Đại và bút chiến với Phạm Quỳnh, gấp đôi số nợ ấy cũng sẽ được trang trải êm ấm mà không cần phải bận tâm gì hết.
Lời đề nghị nghe thật bùi tai, nhưng ông Vĩnh đã không biết thoát khỏi nghề báo vào chính lúc có cơ hội tốt. Và không phải là tiên tri, người ta đã biết kết cục ra sao: “Học Báo” nguyệt san giáo khoa độc nhất còn được Pháp trợ cấp sang tay Lê Thăng, “Trung Bắc” về cụ Luận, còn “Annam Nouveau” thì chết, mà ông Vĩnh thì khăn gói gió đưa sang Lào để tìm vàng; nhưng mỏ vàng chưa thấy đâu thì đã mất ở chốn ma thiêng nước độc. Sau ông Vĩnh, còn Ngọc Thỏ, Côn Sinh, cũng là những người đã chết một cách thảm thương.
Một lần nữa, tôi lại muốn ly khai với nghề báo, vì mỗi ngày mỗi thấy thêm sự chán chường.
(Vũ Bằng – Bốn mươi năm nói láo)
Cửa Bồ Đề
Cửa Bồ Đề: cửa Phật, nhà chùa.
Bồ đề vốn là chữ Phạn, nghĩa là đạo, là giác ngộ theo nghĩa của nhà Phật.
Cải tạo tiếng Việt
Cách viết tiếng Việt với những chữ cái la tinh F, J, W, Z thì ông Hồ đã thực hiên và lần cuối cùng là trong chính di chúc viết tay của ông đã có những chữ nhân zân, fe xã hộï chủ nghĩa, fục vụ, Đỗ Fủ . . . Lối viết đó được các đàn em bợ đỡ, điển hình nhất là Nguyễn Kim Thản, viện trưởng Viện Ngôn Ngữ Học đã tâng bốc như sau:
”…Ngay từ khi viết Đường Kách Mệnh người đã dùng F thay Ph, Z thay D và G , dùng K thay cho C, bỏ H trong GH và NGH. Những người làm công tác ngôn ngữ học ở nước ta ngày nay vô cùng khâm phục những sự sửa đổi nói trên của Bác. Thiên tài và sự vĩ đại của Bác biểu hiện ở từng việc làm, từng chủ trương cụ thể như vậy đó…” (Tiếng Việt Của Chúng Ta).
Nghe đã thấy mê ly ngây ngất chưa?
Di chúc viết tay của ông Hồ với cách viết lố lăng như trên đã được chụp lại in trong báo Nhân Dân sau khi ông chết và năm 1976 cũng bút tích ấy trong cuốn Chủ Tịch Hồ Chí Minh, Tiểu Sử Và Sự Nghiệp do Ban Nghiên Cứu Lịch Sử Đảng Trung Ương biên soạn. Sự thay đổi chữ nghĩa đó sau này đã được ban hành bằng một pháp lệnh của chính quyền và được thực hiện trong Từ Điển Tiếng Việt (Hoàng Phê) từ ấn bản 1988 và trong Đại Từ Điển Tiếng Việt (Nguyễn Như Ý) do Bộ Giáo Dục xuất bản năm 1998.
(Đặng Trần Huân – Chuyện cải cách tiếng Việt)
Khỏe như vâm
Ta vẫn thường nói “khỏe như vâm”. Nhưng “vâm” là con gì?
Vâm là con voi, là tiếng gọi của người Nghệ Tĩnh.
Khỏe như vâm là khoẻ như voi.
(Trần Ngọc Ninh – Tuyết xưa)
Truyện chớp – Phim ảnh
Đang thiu thiu ngủ tôi chợt giật mình vì nghe tiếng súng đì đoàng. Thì ra mình ngủ gục trong khi đang xem phim. Đứng dậy đi rửa mặt, rít vài hơi thuốc cho tỉnh táo, mua lon bia vào rạp lấy tinh thần xem tiếp. Rạp vắng tanh vắng ngắt, chỉ có mình tôi.
Khung cảnh phim đưa ta vào một cuộc chiến. Tên thủ lĩnh độc tài cầm súng ve vẩy rồi gầm rít “Giết chết hết cả đi.” Từng bóng đen ngả xuống, máu chảy lênh láng màn hình. May mà mình chỉ là khán giả, tôi nhủ thầm. Bỗng tôi nghe nhơm nhớp dưới chân bèn bật đèn điện thoại rà xem. Máu, máu chảy lênh láng khắp rạp, xác người la liệt xung quanh, tử khí rờn rợn vây bủa. Tôi ném lon bia đi, có gì trong bụng đều ọc hết cả ra. Lảo đảo đứng dậy, tôi chợt thấy tên độc tài đang nhắm tôi nổ súng. Chỉ nghe “đoàng” một tiếng, ngực tôi nhói đau, mắt hoa lên, rạp phim quay vòng vòng chao đảo. Tiếng tên độc tài văng vẳng bên tai “Mày đừng mong làm khán giả. Bộ phim này chính là cuộc đời”.
Rồi tôi đổ ập xuống, trong vũng máu, như một cái cây.
Văn hóa thể hiện qua tiếng nói
Theo Đào Duy Anh, ta có tiếng nói nhưng không có văn tự nên ta lấy một chữ Hán làm “gốc” rồi ghép một chữ Hán khác để “làm mốc” thành chữ Nôm. Rồi phát âm như tiếng Việt của ta.
Thí dụ 1: Ta lấy chữ Hán “thiên” (trời), ghép thêm chữ “thượng” (trên) và đọc là giời.
Thí dụ 2: Ta lấy chữ Hán “thiên” (trời), ghép thêm chữ “khẩu” (miệng) và đọc là lời.
(Mặc Giao – Văn hóa Việt)
Nghệ thuật chơi chữ trong ca dao
Từ điển thuật ngữ văn học gọi chơi chữ là “lộng ngữ” và giải thích là một biện pháp tu từ có đặc điểm: người sáng tác sử dụng những chỗ giống nhau về ngữ âm, ngữ nghĩa, văn tự, văn cảnh để tạo ra sự bất ngờ thú vị trong cách hiểu, trong dòng liên tưởng của người, người nghe. Các hình thức của lộng ngữ rất phong phú, trong đó có:nói lái, dùng từ đồng âm hoặc gần âm, dùng từ gần nghĩa, tách một từ thành các từ khác nhau.
Như gợi lên một ý nghĩa khác “tục” mà thanh bởi từ “đẩy” đa nghĩa (cả nghĩa trong khẩu ngữ) của câu ca dao sau đây:
Em ơi nên lấy thợ bào
Khom lưng ảnh đẩy cái nào cũng êm
Xét từ ngữ nghĩa tường minh của văn bản thì không có gì hết, nó chỉ miêu tả một hành động bình thường của anh thợ mộc làm động tác bào cây, gỗ, nhưng xét về nghĩa hàm ẩn của nó thì thật là “độc”, mà cái “độc” ấy là do nghệ thuật “chơi chữ” tạo ra.
(Trần Minh Thương – Nghệ thuật chơi chữ trong ca dao Việt Nam)
Giai thoại làng văn
Trong một cuộc hội thảo, Dương Thu Hương lên diễn đàn, chị phát biểu “Đôi điều suy nghĩ về nhân cách của người trí thức”, phê phán nhiều văn nghệ sĩ tư cách rất hèn. Chị cũng phàn nàn về đời sống nhà văn. Chị nói:
“Viết một tác phẩm rất khó nhọc mà nhuận bút thấp. Nếu tôi không say mê văn chương thì tôi đi làm thợ may hay bán bánh rán còn sống tốt hơn “.
Cả hội trường anh nào cũng mặt xanh nanh vàng cả.
Lại nhớ một lần tôi cùng Hoàng Ngọc Hiến tới trường Đại học Sư phạm Việt Bắc, hôm ấy Dương Thu Hương đăng đàn diễn thuyết, tôi có đến nghe. Chị vừa nói vừa đi đi lại lại rất hiên ngang. Tôi nhớ loáng thoáng, mở đầu chị phê phán Hồ Chí Minh:
“Năm điều bác Hồ dạy, không nói yêu cha mẹ nên bây giờ trẻ con hư hỏng hết.”
(Hồi ký Nguyễn Đăng Mạnh)
Ngộ Không
(Sưu Tập)
©T.Vấn 2017
