1.
Nhạc sĩ Quốc Bảo từng bày tỏ lòng ngưỡng phục của mình đối với nhạc sĩ Phạm Duy: Những khi cần có cảm xúc về ngũ cung Việt, tôi hay nghe Tìm Nhau của Phạm Duy. Ông viết bài này mười năm, trước khi tôi có mặt trên đời, và đến giờ, hơn nửa đời người, tôi vẫn phục – vừa về kỹ thuật tác khúc vừa về phần lời. Và người mẹ của tôi, mỗi lần nghe đến câu, tìm nhau như thiếu phụ tìm mộ bia, là bà lại khóc.
Còn GS.TS Trần Văn Khê, nhà nghiên cứu văn hóa âm nhạc cổ truyền, người bạn rất thân của nhạc sĩ Phạm Duy thì từng nhận xét: từ trước đến giờ, tôi chỉ thấy Mai Văn Bộ, Lê Thương và Phạm Duy là đặt lời nhạc đẹp nhứt.
******
2.
TÌM NHAU
******
2a.
Tìm nhau trong hoa nở
Tìm nhau trong cơn gió
Tìm nhau trong đêm khô hay mưa lũ
Tìm nhau khi nắng đổ
Tìm nhau khi trăng tỏ
Tìm nhau như chim mộng tìm người mơ
Tìm trong câu thơ cổ
Tìm qua tranh tố nữ
Tìm trên môi đương ca câu thương nhớ
Tìm sâu trong muôn thuở
Tìm sau lưng bốn mùa
Tìm nhau như thiên cổ tìm ngàn thu
**
Trong lời một này, tôi đếm được có cả thảy bảy lần, Phạm Duy cho điệp lại hai chữ của tựa bài “tìm nhau”. Phép điệp này nhằm làm nổi bật cảm xúc chính, nội dung chính, hình ảnh chính, là đi “tìm nhau”.
Còn lại, thì: tìm trong, tìm qua, tìm trên, tìm sâu, tìm sau, nghĩa là, tìm ở mọi nơi có thể, miễn là tìm được nhau.
Ai tìm ai? Thì chắc chắn rồi, người tìm người. Và cả đôi bên, chớ không riêng gì một phía, đôi bên cùng đi tìm nhau.
Và tôi cũng nhận thấy, chữ cuối của các câu đều là các nguyên âm đơn: nở / mơ / nhớ; gió / tỏ; lũ / thu; đổ / cổ. Thảo nào mà ca từ, à không, phải nói là bài thơ mới đúng, rất vần, rất vận, tiếng hát, vì thế, nghe rất xuôi, rất êm tai.
Người đi tìm người ở những nơi đâu, hay nói cho đúng hơn, họ đi tìm nhau ở những chốn nào? Họ tìm nhau trong hoa đương nở. Họ tìm nhau trong cơn gió lạnh. Họ tìm nhau trong đêm khô và cả trong mưa lũ. Họ tìm nhau khi nắng đổ. Họ tìm nhau khi trăng sáng tỏ. Họ tìm nhau như chim mộng đi tìm người mơ.
Họ tìm nhau trong câu thơ cổ. Họ tìm nhau qua tranh tố nữ, Họ tìm nhau trên môi đương ca câu thương nhớ.
Họ tìm nhau sâu trong muôn thuở. Họ tìm nhau sau lưng bốn mùa. Và họ tìm nhau như thiên cổ tìm ngàn thu.
Miên man, không ngừng, không dứt, từ nơi này qua nơi kia, từ chốn này qua chốn nọ, có khi ngọt ngào, cũng lắm lúc gian nan, nhưng họ nào ngại ngần chi, họ cứ đi như thế, miệt mài họ tìm nhau, suốt đời, suốt kiếp, khôn nguôi!
Họ tìm nhau cho đến khi nào gặp nhau mới thôi. Thậm chí, phải đi vào thiên cổ hay ngàn thu!
******
2b.
Gặp nhau trong hơi thở của cuộc đời người ơi
Gặp nhau hãy nép hơi im trong hương mới
Gặp nhau trong nhân tình đầy bác ái ơi người
Gặp nhau trong kinh cầu một hồi chuông
**
Ở khổ nhạc thứ hai này, cũng thế, “gặp nhau” được điệp lại ở mỗi đầu câu nhằm nhấn mạnh ý, rồi đôi chúng ta cũng sẽ đến lúc gặp được nhau, sau những tha thiết và dốc lòng đi “tìm nhau” ấy.
Ta sẽ được gặp nhau ở đâu? Người ơi, ta sẽ gặp nhau ở trong hơi thở của cuộc đời này. Khi gặp nhau, nhớ, hãy nép hơi im nghe hương mới. Người ơi, ta sẽ gặp nhau trong nhân tình đầy bác ái. Ta sẽ gặp nhau giữa lúc tiếng kinh cầu ngang điểm một hồi chuông.
Những từ ơi / người ơi; mới / hương mới, nghe dịu dàng và tha thiết làm sao. Đoạn nhạc, à không, đoạn thơ, không chỉ dịu dàng, tha thiết, mà dường như, ta còn nghe trong đó những kêu gọi bao dung, những kêu gọi thứ tha, những kêu gọi thương yêu và kêu gọi một vững tin vào lời kinh mà ta đang dâng lên khẩn cầu lòng xót thương từ thượng đế.
******
2c.
Tìm nhau trong bom lửa
Tìm nhau trong mưa bão
Tìm nhau trên kinh đô xây trong xương máu
Tìm nhau trong thống khổ
Tìm nghe câu than thở
Tìm nhau như góa phụ tìm mộ bia
Tìm đâu môi em đỏ
Tìm đâu mây trong mắt
Tìm cho ra mái tóc ngây thơ đó
Tìm xem trong kinh sử
Tìm tương lai sáng tỏ
Tìm nhau khi nhân loại được trùng tu
**
Qua lời tiếp theo này, Phạm Duy đã đặt ra những tình huống giả định, rồi việc tìm nhau, sẽ hết sức khó khăn, vất vả, gian truân. Chúng ta có thể phải đi tìm nhau trong bom lửa, trong mưa bão. Chúng ta có thể phải đi tìm nhau trên kinh đô xây trong xương máu. Chúng ta cũng có thể phải đi tìm nhau trong thống khổ. Chúng ta có thể phải nghe nhiều câu than thở. Có thể đến mức, phải tìm nhau như góa phụ tìm mộ bia.
Những mộ bia không một dòng tên, tuổi!
Việc tìm nhau giờ đây không còn ngọt ngào, không còn dễ dàng nữa. Tìm nhau, có thể, sẽ phải diễn ra trong những loạn lạc, những đổ nát, những mất mát, những đau khổ, những thương tâm.
Liệu tìm được không, nhau? Tìm đâu để gặp lại môi em đỏ? Tìm đâu để thấy lại mây trong mắt? Và tìm đâu, cho ra mái tóc thuở ngày thơ?
Anh sẽ đi tìm đọc, xem trong những dòng kinh kệ, những dòng lịch sử, nơi đó, có chép gì không, có nhắc gì không về tương lai sáng tỏ của quê hương ta. Và, anh đọc thấy rằng, rồi chúng ta sẽ nhất định tìm lại được nhau, sẽ nhất định tìm thấy nhau, khi.
Tìm thấy nhau khi nhân loại được trùng tu!
******
2d.
Gặp nhau trong vinh dự của đời người người ơi
Gặp nhau dưới đức tin bao la phơi phới
Gặp nhau trong cơ khổ của thế giới ơi người
Gặp nhau đôi tâm hồn được nghỉ ngơi.
**
Chắc chắn, rồi ta sẽ gặp nhau trong vinh dự của đời người. Chắc chắn, rồi ta sẽ gặp nhau, bởi vì, ta đã biết nuôi dưỡng niềm tin, ta đã biết bền vững giữ đức tin, một đức tin bao la, phơi phới. Dù phải trải qua không biết bao nhiêu là cơ cầu, khó khăn, lao đao, nghiệt ngã, khổ ải của trần gian, thì lúc gặp nhau, sẽ chính là lúc được đền bù. Đền bù gì, em biết không.
Đôi tâm hồn được nghỉ ngơi!
******
3.
Phạm Duy viết Tìm Nhau vào năm một ngàn chín trăm năm mươi sáu, khi mà ông vừa trải qua một “tai nạn” lớn của đời mình.
Từ trước đến nay, khi viết về tác giả, tác phẩm, tôi luôn tuân thủ theo một nguyên tắc tự mình đặt ra, đó là, chỉ viết cảm nhận về cái hay, cái đẹp của tác phẩm, cũng như viết cảm nhận về sự tài hoa và tài tình của tác giả ở mặt chữ nghĩa. Còn ngoài ra, những chuyện khác, nhất là về đời tư của họ, tôi tuyệt đối không lạm bàn và cũng không đưa vào trang.
Thứ nhứt là vì, danh dự một đời người, không phải là thứ để cho mình tùy tiện đem ra, lôi ra, thị phi. Thêm vào đó, chưa chắc, những tin tức truyền khẩu, chưa chắc những gì mà báo chí copy nhau, viết về họ, đã là những điều chính xác.
Thứ nhì là vì, ai trên đời mà chẳng có lúc sai? Ông bà xưa thường nói, bảy mươi chưa đui chưa què chớ khoe rằng tốt. Nghĩa là, ngay cả người sống đến bảy mươi tuổi kia, mà họ còn ý nhị, tế nhị, hiểu chuyện đời, để không dám khoe mình, tự nhận mình, là lành lặn, là tốt đẹp hơn người khác, huống hồ ta. Sự đời làm sao nói trước được. Những xui rủi, những trớ trêu, những éo le, nó có chừa ai đâu. Chỉ khi đến lúc nhắm mắt xuôi tay, thì may ra, mới có thể an tâm rằng, từ đây, chắc không còn mắc lỗi lầm gì nữa.
Chớ còn sống, còn thở, là đời mình còn phải đón nhận những điều xấu tốt, mà mình chẳng thể nào đoán ra, biết trước.
**
Phạm Duy viết rất nhiều thể loại nhạc, nhạc quê hương, nhạc thiếu nhi, nhạc kháng chiến, rồi trường ca, thanh niên ca, quân ca, rong ca, đạo ca, thiền ca, tâm ca, tục ca, vỉa hè ca, vân vân mây mây, và đặc biệt là tình ca.
Loại nhạc nào, ông viết cũng hay, cũng xuất sắc, đến mức, hai phần ba thế kỷ qua, người Việt Nam từ nam chí bắc, từ trong nước ra tới ngoài nước, đều cho rằng, nhạc sĩ Phạm Duy là thiên tài âm nhạc, và các tác phẩm của ông, thì vô đối, nghĩa là, không có đối thủ.
Quay trở lại Tìm Nhau, tôi cho rằng, đây là một trong những tình khúc mà phần lời của nó đã được Phạm Duy viết rất đẹp, rất hay và cũng rất buồn, một nỗi buồn ray rứt, nặng trĩu, triền miên.
******
4.
Không đợi đến nhà thơ Trần Dạ Từ phải thốt lên: nhạc sĩ Phạm Duy là một trong những nhà thơ vĩ đại nhứt của nền văn học nghệ thuật Việt Nam thời hiện đại, mà đã từ lâu lắm rồi, khi biết đọc thơ, hiểu thơ, yêu thơ, làm thơ, thì trong tâm trí tôi, đã luôn cho rằng, Phạm Duy không chỉ là một nhạc sĩ, mà ông còn là một nhà thơ.
Trừ đi những ca khúc mà ông phổ thơ của người khác, trừ đi những ca khúc quá đặc biệt như tục ca hay vỉa hè ca, thì gần hai ngàn ca khúc của ông cũng chính là gần hai ngàn bài thơ, mà nếu đem ra so sánh, tôi chắc luôn, ông là một trong những thi sĩ của thế kỷ hai mươi, có mặt ở top đầu.
tìm nơi thiên cổ ngàn thu
gặp nhau ngơi nghỉ một đôi tâm hồn… .
Sài Gòn 09.04.2024
Phạm Hiền Mây
