Tình Ca Mùa Xuân – Nhạc: Tôn Thất Lập; Trình bày: Ca Sĩ Thái Thanh
(Nhân tin NS vừa qua đời ngày 26-7-2023)
Nhạc Sĩ Tôn Thất Lập thường được mọi người biết đến như là một người hoạt động trong phong trào nhạc sinh viên tranh đấu trước năm 1975 tại Sài Gòn. Những bài hát mạnh mẽ, hùng tráng của anh có mặt trong những bước đi của tuổi trẻ thành thị trên khắp các mặt đường đầy khát vọng. Song chúng ta cũng biết rằng TTL sáng tác từ lúc còn rất trẻ, khi anh mới 17 tuổi và ca khúc của anh thời ấy là những bài tình ca ngọt ngào và say đắm…
Vào thập niên 1960 ở Huế có hai nhạc sĩ trẻ được nhiều người biết đến là Trịnh Công Sơn và Tôn Thất Lập. Cả hai cùng theo học Trường sư phạm Qui Nhơn nhưng Trịnh Công Sơn học khóa 1 (1960-1962), còn Tôn Thất Lập học khóa 3 (1964-1966). Sau này khi giới thiệu về người bạn của mình, Trịnh Công Sơn viết:“Tôn Thất Lập đã đến với âm nhạc bằng những tình khúc, mặc dù trong chiến tranh anh được biết nhiều như một nhạc sĩ của phong trào.‘Đêm đêm tiếng ca hao gầy đậu xuống môi em’…Đầu những năm 60 tiếng hát ấy đã nằm trên những vòng tròn của đĩa hát Asia… Tôn Thất Lập đã từ lâu lại tiếp nối cái tiếng hát về Em như một trách nhiệm của người biết rao giảng về chuyện tình” (trích lời giới thiệu tập Hát lời chiêm bao của Tôn Thất Lập, NXB Âm Nhạc, 1990).
Thật vậy, Tôn Thất Lập trước khi là nhạc sĩ của phong trào, anh đã là nhạc sĩ của tình ca. Nếu “Trịnh Công Sơn viết dễ như lấy chữ từ trong túi ra” (Nguyễn Xuân Khoát) thì Tôn Thất Lập ở một cách khác, viết nghiêm túc, kỳ công và không kém phần trau chuốt. Anh có được nghệ thuật biểu hiện riêng với một ngôn ngữ âm nhạc đặc thù từ giai điệu cho đến ca từ khiến ca khúc của anh hoàn toàn không lẫn vào những bài hát đương thời. Có cảm giác anh viết rất thong dong, đôi khi cởi bỏ trói buộc của khúc thức, cốt để giãi bày trọn vẹn cái sâu kín mãnh liệt của tình cảm thời thanh xuân.
Điều dễ nhận ra ở giai đoạn này là chất trữ tình lãng mạn vẫn bàng bạc ở hầu hết những bài tình ca của anh, ở đó là những rung động trong sáng, hồn nhiên và bay bổng:
“Hương trinh nguyên thoắt thành suối tơ mềm
Gội trời xuân đan bằng mắt biếc
Bằng hoa thơm thần tiên trong giấc mê…
Xin mây tơ nắng vàng kết lên ngàn chuyện mùa xuân
Cho hồn bướm trắng lả lơi đi tìm hương bên lũ hoa…”
(Tình ca mùa xuân)
https://www.youtube.com/watch?v=RNUcBfyrvec (Thái Thanh ca)
Như một người lãng mạn, anh mải mê trong nỗi thèm khát vĩnh cửu, đó là đi tìm cái đẹp trong thiên nhiên và trong tình yêu. Hãy lắng nghe lời tự tình của anh trong tiết tấu điệu luân vũ dìu dặt:
“Rồi đôi mi ấy ngủ giấc son vàng
Lời ca êm ái chĩu xuống mơ màng
Và hương tóc rối cho anh lên mây
Trên mắt thâm sâu tháng năm buồn cháy quanh…”
(Lời ca trên miền biển cả)
Trong bài hát viết tặng người yêu là ca sĩ Phương Nga, anh thao thức không chỉ câu chuyện tình của mình mà còn về một kiếp người âm thầm trong cuộc sống:
“Đêm đêm tiếng ca hao gầy đậu xuống môi em
Trút hơi sau cùng giải thoát nhân gian…
Đêm đêm vó câu anh về ngột tiếng ca xưa
Những thung lũng buồn ngủ suốt trong mưa
Tiếng ca không còn miền đất dỗi hờn…”
(Tiếng hát về khuya)
https://www.youtube.com/watch?v=lALzAg-25IQ (Cẩm Vân ca)
Đôi khi cảm xúc chỉ là những hoài niệm mơ hồ song để lại dấu ấn không phai trong tâm hồn người nghệ sĩ:
“Về những đường em đã đi qua
Anh gọi bằng tên một loài hoa
Hoa phượng hồng lối đi về một người gái nhỏ
Con tàu mùa hè đưa anh trở về
Nhìn em như thầm nói đi em.
Lớn lên từ mùa hoa nào
Chiều nào gặp em trời mưa trên đầu những cây hoàng lan
Anh ngập ngừng hôn lên
Mi người con gái biết yêu âm thầm
Âm thầm như một loài hoa tím
Chiều nào gặp em hồn mọc đầy
Muôn loài hoa cỏ không tên…”
(Bằng tên một loài hoa, thơ Giáng Ngọc)
https://www.youtube.com/watch?v=D2362n9G9oI (Trần Thu Hà ca)
Hoặc đó là những kỷ niệm đơn sơ của một mối tình thơ dại còn sáng mãi:
“Ngỡ rằng đã vùi quên tháng ngày
Chuyện tình xưa tưởng phôi phai
Em về một thoáng mưa bay
Nhưng kỷ niệm có quên ai!
Buổi chiều hàng cây thắp nến
Là lúc tan trường
Tiễn em về phố quen.
Con đường xưa dắt anh vào mộng
Đường buồn như thiếu bước chân ai…
Cuộc đời là đường muôn lối
Đường mãi xa dần biết em còn nhớ cố nhân
Ôi ngày xưa những con đường nhỏ
Cho anh trồng bông hoa tháng ngày chờ đón bước em qua…”
(Những con đường nhỏ)
https://www.youtube.com/watch?v=NDItaWAXxH8 (Chung Tử Lưu ca)
Những giây phút êm đềm từ trong dĩ vãng khiến lòng anh xao động không thôi:
“Tiếng hát nào về ru trên đỉnh trời
Lúc em về lạnh lùng con phố dài
Chiều còn mưa hàng phố âm thầm
Từng cây cao chia cắt dòng sông
Chân em xa rồi, ngày giông bão tới
Chân em xa rồi, ngỡ vừa chiêm bao
Mưa thầm đầu mùa, ướt áo em dài
Gió vội vàng gội mưa ngỡ ngàng.
Mưa còn ru người trong cách xa
Chờ em đến đã quen mưa chiều
Bước phong trần nghe lãng quên đã gần
Ngoài sông xa, gió cũng chồn chân.
Mưa dìu em đầy vơi đã quen
Bàn tay gió cây lá ngả nghiêng
Anh đưa em về đường vui ướt lá
Sau cơn mưa rộng mẹ chờ bên bếp hồng…”
(Phố mưa)
https://www.youtube.com/watch?v=ttAWGHWosqY (Khánh Ly ca)
Có khi từ chút tình buồn mở ra cuộc hành trình đi về cõi vô cùng, trên con đường đó có cả cô đơn và đau xót, có cả nỗi buồn và cả niềm vui, được anh diễn tả với chuỗi âm hình dường như không muốn dứt:
“Ngày đưa dấu xe lăn dài trên phố xa
Du đời ta với ta du đời trong cách xa
Tình rơi ngất ngư trên cành em lá thu
Treo hờ trong gió ru đưa người về cõi hư
Đưa người từ kiếp sau đưa đời ta có nhau
Đưa lần vừa trót thương đau
Thu ơi giọt lệ trong tim mình…
Ngày treo trái tim môi hồng trên móng chim
Em cười đôi mắt nghiêng.
Tình reo ngất ngây tim nhòa đôi móng say
Dòng đời như gió mâychan hòa trong mắt cay…”
(Hoàng hôn phai)
https://www.youtube.com/watch?v=yMYEzd9U-q4 (song tấu piano & violon)
Không chỉ có lời tình buồn, đôi khi anh vẫn say mê trong niềm vui và hạnh phúc tình ái:
“Đưa em đi trong ngày tình vui thênh thang
Như dòng đời trôi mênh mang
Nghe tháng năm dài biển khơi
Đưa em đi cho dài ngày vui chim bay
Cho tình hồng môi em say
Trên cõi mây mù phôi phai…
Đưa em đi thu vàng ngủ trên vai xuôi
Mây hồng nằm xa trên môi
Em hát trên trời chim bay…”
(Buổi sáng chim bay)
https://www.youtube.com/watch?v=lQ6bUjhJYio (Hoàng Kim ca)
Sau này dù nhiều biến thiên của cuộc đời, anh vẫn trở về với tình yêu tuyệt vời mãi ghi dấu sắt son trong trái tim anh:
“Mưa thì thầm là mưa rất xa
Trời không nắng khi vầng mây qua
Em thì thầm là em rất gần
Tình như không nói là tình trăm năm.
Mưa dịu dàng hàng cây đứng yên
Mùa thu tới lá vàng nghiêng nghiêng
Em dịu dàng tình anh bão bùng
Tóc mây như trời rọi lòng tình trăm năm
Xin yêu em, yêu em một lần…”
(Mưa thì thầm)
https://www.youtube.com/watch?v=W9L5aA3KFSE (Khánh Hà ca)
Lời ngợi ca tình yêu với giai điệu thiết tha và ca từ đẹp đẽ của anh:
“Anh sẽ viết cho em bài thơ cuối cùng
Dù ngày mai có sống trong chờ mong
Anh sẽ hát cho em bài ca chia ly
Dù đêm nay còn sống bên nhau
Rồi một ngày ta xa cách nhau
Hãy yêu nhau như trong tình đầu
Vì một ngày ta thương mến nhau
Khắp tinh cầu xua đi bao lạnh giá
Rồi một ngày ta không có nhau
Chiếc hôn xưa trên môi ngày nào
Còn đọng lại những chiếc lá non
Tình yêu sẽ hóa môi son…”
(Tình yêu là mãi mãi)
https://www.youtube.com/watch?v=wAsOVa1Vzr4 (Thanh Phương ca)
Phác thảo một vài nét về tình ca Tôn Thất Lập cho thấy những xúc cảm về tình yêu trong tác phẩm của anh vẫn ngập tràn và sâu đậm, dù lúc tuổi thanh xuân hay tóc đã bạc màu. Những xúc cảm ấy được giãi bày bằng một thứ ngôn ngữ được chắt lọc, trau chuốt và bóng bẩy làm nên một phong cách riêng của tình ca Tôn Thất Lập.
Nguyễn Phú Yên
