T.Vấn

& Bạn Hữu

Văn Học và Đời Sống

Hoài Nam : NHỮNG CA KHÚC NGOẠI QUỐC LỜI VIỆT(48) -NHẠC PHÁP – L’amour c’est pour rien (Tình cho không), ENRICO MACIAS

clip_image002

Tiếp tục phần “Nhạc Pháp”, kỳ này chúng tôi gửi tới độc giả TV&BH ca khúc L’amour c’est pour rien, bản Tango phổ biến, được ưa chuộng nhất tại miền Nam VN trong những năm cuối thập niên 1960 đầu thập niên 1970, và được nhạc sĩ Pham Duy đặt lời Việt với tựa Tình cho không.

L’amour c’est pour rien là một sáng tác của ca nhạc sĩ kiêm nhà viết ca khúc Enrico Macias, một người Algeria gốc Do-thái, về sau mang quốc tịch Pháp.

Enrico Macias tuy không nằm trong danh sách ca nhạc sĩ hàng đầu thế giới, nhưng phải được xem là một bông hoa hiếm quý vì ngoài tiếng đàn guitar độc đáo và những ca khúc Ả-rập/Bắc Phi, ông còn khai sáng một thể loại ca khúc Pháp mới, ít nhiều mang âm hưởng độc đáo của Ả-rập/Bắc Phi.

Enrico Macias tên thật là Gaston Ghrenassia, ra chào đời năm 1938 tại thành phố Constantine, Algeria, ngày ấy còn là một thuộc địa của Pháp. Mang trong người dòng máu nghệ sĩ, ông bố Sylvain Ghrenassia (1914–2004) là một nhạc sĩ vĩ cầm trong dàn nhạc, Gaston Ghrenassia bắt đầu chơi guitar từ nhỏ.

Loại nhạc chủ yếu mà họ chơi được gọi là “maalouf”, tây phương gọi là Arab-Andalusian music, tức nền nhạc của các dân tộc Bắc Phi (Algeria, Tunisia, Morocco…) chịu ảnh hưởng Ả-rập. Âm điệu độc đáo ấy, chúng ta sẽ thấy trong nhiều sáng tác của Gaston Ghrenassia sau này.

clip_image003

Phụ lục (1): Oh guitare, guitare, Enrico Macias (1962)

Năm 15 tuổi, Gaston Ghrenassia bắt đầu chơi guitar trong dàn nhạc của Cheikh Raymond Leyris, ông bố vợ tương lai của mình, trong khi vẫn tiếp tục học hành để trở thành một giáo viên. Nhưng rồi cuộc chiến giành độc lập của Algeria nổ ra, và tới năm 1961, ông bố vợ bị Mặt Trận Quốc Gia Giải Phóng Algeria ám sát.

Lo sợ cho sinh mạng của mình, ngày 29 tháng 7 năm 1961, Gaston Ghrenassia đã đưa cô vợ Suzy Leyris xuống tàu rời Constantine sang Pháp tỵ nạn; để rồi cho tới nay, hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, ông vẫn không được phép trở về cố hương.

Chính trên chuyến tàu biệt xứ ấy, Gaston Ghrenassia đã sáng tác ca khúc Adieu mon pays (Vĩnh biệt quê hương) sau này rất nổi tiếng.

ĐÔI DÒNG VỀ CUỘC CHIẾN ALGERIA:

Cuộc chiến giành độc lập của Algeria có điểm giống nhưng cũng có cái khác cuộc chiến tranh chống Pháp tại Việt Nam trước năm 1954. Giống ở chỗ cũng do các thành phần cộng sản lãnh đạo, khác ở chỗ không có những cuộc giao tranh lớn mà chủ yếu là hoạt động thủ tiêu, ám sát, khủng bố.

Đối tượng của Mặt Trận Quốc Gia Giải Phóng (tiếng Pháp: Front de Libération Nationale) gồm người Pháp, người dân Algeria có gốc gác Âu châu hay Do-thái, và người địa phương làm việc cho Pháp, hoặc chỉ cần có lập trường thân Pháp, chẳng hạn ông bố vợ của Gaston Ghrenassia. Trong số những nạn nhân bị ám sát còn có một người bạn từ thưở thiếu thời của Gaston Ghrenassia. Người bạn này bỗng dưng biệt tích, và một buổi sáng nọ, người ta thấy xác anh ở một góc phố, trên thân thể đầy những vết đạn. “Người bạn” trong ca khúc Compagnon disparu (Người bạn mất tích) do Gaston Ghrenassia sáng tác và thu đĩa sau này chính là người bạn xấu số ấy.

Phụ lục (2): Compagnon disparu, Enrico Macias

Tháng 3 năm 1962, MTGPQG Algeria và chính phủ Pháp ký kết Thỏa ước Evian, theo đó, một cuộc trưng cầu dân ý sẽ được tổ chức vào ngày 5 tháng 7 năm đó, với kết quả đại đa số dân chúng bỏ phiếu đòi độc lập. Có lẽ với mục đích áp lực người Pháp mau chóng tiến hành việc trao trả độc lập, MTGPQG Algeria đã cho tiến hành cuộc Thảm sát Oran (Oran Masscacre of 1962), với hàng trăm dân quân tiến vào khu Oran của người Âu châu, lùng bắt và bắn giết trong hai ngày liên tiếp, với khoảng 3500 người bị thiệt mạng, 543 người được ghi nhận mất tích.

Cuộc thảm sát này đã gây ra một làn sóng tỵ nạn vĩ đại, với hơn 900.000 người gốc Âu châu, Do-thái, chạy sang Pháp. Về phần người bản xứ trước kia làm việc cho Pháp, mặc dù Thỏa ước Evian nói rõ họ sẽ không bị áp dụng bất cứ biện pháp trừng phạt nào, cũng đã có khoảng từ 50.000 tới 150.000 người Algeria (và thân nhân) bị các thành viên MTGPQG Algeria hoặc “quần chúng tự phát” giết chết; khoảng 91.000 người may mắn vượt thoát sang Pháp. Cũng nên biết, dân số của Algeria vào thời điểm này chỉ vào khoảng 11 triệu người.

Từ đó, Algeria trở thành Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Algeria, một quốc gia thuộc khối thứ ba thiên tả, được sự hỗ trợ của Liên Xô (nay là Cộng Hòa Liên Bang Nga).

* * *

Trở lại với Gaston Ghrenassia, tới Pháp năm 1961 khi mới 23 tuổi, chàng sống tại vùng ngoại ô Argenteuil rồi tới thủ đô Paris, kiếm sống bằng cách đàn hát trong các quán cà-phê, quán rượu. Thời gian đầu, Gaston Ghrenassia chỉ trình diễn những ca khúc Ả-rập/Bắc Phi (Arab-Andalusian) và Do-thái/Ả-rập (Judeo-Arab) được chàng dịch lời sang tiếng Pháp, rồi sau đó sáng tạo một thể loại ca khúc Pháp mới, như chúng tôi đã trình bày ở đoạn đầu.

Qua năm 1962, Gaston Ghrenassia được giới thiệu với ông Raymond Bernard, giám đốc hãng đĩa Pathé. Kết quả là đĩa single (45 vòng) đầu tay của chàng ca sĩ: bản Adieu mon pays (Vĩnh biệt quê hương), sáng tác năm 1961 trên chuyến tàu biệt xứ. Cùng với đĩa nhạc này, Gaston Ghrenassia bắt đầu sử dụng nghệ danh “Enrico Macias”.

Adieu mon pays

J’ai quitté mon pays
J’ai quitté ma maison
Ma vie, ma triste vie
Se traîne sans raison

J’ai quitté mon soleil
J’ai quitté ma mer bleue
Leurs souvenirs se réveillent
Bien après mon adieu

Soleil! Soleil de mon pays perdu
Des villes blanches que j’aimais
Des filles que j’ai jadis connues

J’ai quitté une amie
Je vois encore ses yeux
Ses yeux mouillés de pluie
De la pluie de l’adieu

Je revois son sourire
Si près de mon visage
Il faisait resplendir
Les soirs de mon village

Mais du bord du bateau
Qui m’éloignait du quai
Une chaîne dans l’eau
A claqué comme un fouet

J’ai longtemps regardé
Ses yeux qui fuyaient
La mer les a noyés

Dans le flot du regret.

Phụ lục (3): Adieu mon pays, Enrico Macias

Sau khi đĩa hát Adieu mon pays được tung ra, Enrico Marcias được mời trình diễn trên truyền hình Pháp, và một sớm một chiều nổi tiếng.

Năm 1963, Enrico Marcias lưu diễn một vòng nước Pháp. Mùa xuân 1964, Enrico Marcias trình diễn tại đại hí viện Olympia, Paris, rồi lưu diễn Do-thái, Li-băng, Hy-lạp, và đặc biệt Thổ-nhĩ-kỳ, nơi mà cho tới ngày nay Enrico Marcias vẫn còn được ái mộ như những ngày đầu, và nhiều ca khúc của chàng đã được dịch sang tiếng Thổ-nhĩ-kỳ để chàng trình diễn và thu đĩa.

Enrico Marcias có khả năng hát bằng nhiều ngôn ngữ: Pháp, Anh, Ý, Tây-ban-nha, Do-thái, Thổ-nhĩ-kỳ, Hy-lạp, Armenia, Ả-rập (với nhiều thổ ngữ địa phương), và gần đây là tiếng Yiddish (ngôn ngữ của người Do-thái lưu vong).

Năm 1965, Enrico Marcias được trao tặng giải thưởng cao quý Prix Vincent Scotto của Hiệp hội các tác giả âm nhạc Pháp quốc (SACEM: La Société des auteurs, compositeurs et éditeurs de musique). Giải thưởng này có từ năm 1948, lấy tên nhà soạn nhạc Pháp Vincent Scotto ((1874-1952), được trao tặng cho ca khúc được ưa chuộng nhất trong năm.

Ca khúc đoạt giải của Enrico Marcias là bản Paris tu m’as pris dans tes bras (Paris, người đã ôm ta trong vòng tay). Đây là một trong những sáng tác lời Pháp được cho là hay nhất của Enrico Marcias.

Paris tu m’as pris dans tes bras

J’allais le long des rues.
Comme un enfant perdu.
J’étais seul j’avais froid
Toi Paris, tu m’as pris dans tes bras
Je ne la reverrai pas
La fille qui m’a souri
Elle s’est seulement retournée et voilà
Mais dans ses yeux j’ai compris
Que dans la ville de pierre
Où l’on se sent étranger
Il y a toujours du bonheur dans l’air
Pour ceux qui veulent s’aimer
Et le cœur de la ville
A battu sous mes pas
De Passy à Belleville
Toi Paris, tu m’as pris dans tes bras
Le long des Champs Elysées
Les lumières qui viennent là
Quand j’ai croisé les terrasses des cafés
Elles m’ont tendu leurs fauteuils
Saint-Germain m’a dit bonjour
Rue Saint-Benoît, rue Dufour
J’ai fait danser pendant toute la nuit
Les filles les plus jolies
Au petit matin blême
Devant le dernier crème
J’ai fermé mes yeux là
Toi Paris, tu m’as pris dans tes bras
Sur les quais de l’île Saint-Louis
Des pêcheurs, des amoureux
Je les enviais mais la Seine m’a dit
Viens donc t’asseoir avec eux
Je le sais aujourd’hui
Nous sommes deux amis
Merci du fond de moi
Toi Paris, je suis bien dans tes bras
Toi Paris, je suis bien dans tes bras
Toi Paris, je suis bien dans tes bras
Toi Paris, je suis bien dans tes bras.

Bản dịch Việt ngữ (khuyết danh):

Ðường khuya một mình có tôi
Lạc loài một kẻ đơn côi.
Lẻ loi và lạnh lẽo thôi !
Hỡi Paris ! Hỡi Paris ! Ðến với tôi !
Hôm xưa yêu đến trong lòng ta
Hôm nay tình chắp cánh bay xa.
Quay đi, em không muốn nói năng chi
Nhưng đâu cần ? Tôi biết em sẽ xa tôi dần.
Tôi đi trên phố xưa mơ mòng
Dù người xa vắng hay lạnh lùng.
Còn nhiều niềm vui, còn chan chứa bao ân tình.

Của Thành Ðô mến yêu của mình.
Nhịp tim đập theo phố vui
Ðường rộng, đường hẹp khắp nơi.
Nàng không còn yêu mến tôi !
Có Paris, có Paris ! Ðến với tôi !
Tôi đi trên phố, trong chiều rơi
Lung linh đèn chiếu như sao trôi.
Paris, trên ghế nơi công viên, hay trên hè
Âu yếm tôi, yêu thương tràn chề.
Tôi đi trên phố hoa tưng bừng
Người người tay bắt tay nhau đón mừng.
Mời gọi vào ngay cuộc khiêu vũ trong đêm nay

Ở Thành Ðô ái ân muôn đời !
Bình minh trời còn khói sương
Mình tôi thờ thẫn bước chân
Bờ sông tình nồng vấn vương
Hỡi Paris ! Hỡi Paris ! Hỡi sông Seine !
Sông êm như cánh tay tình nhân
Ôm tôi và nói câu yêu đương.
Paris âu yếm tôi hôm nay
Cũng như là âu yếm tôi, yêu thương suốt đời.

Từ nay đời tôi sẽ vui
Vì cuộc tình còn tới tôi.
Tình yêu bền bỉ mãi thôi !
Hỡi Paris ! Hỡi Paris mến yêu ơi !

Phụ lục (4): Paris tu m’as pris dans tes bras , Enrico Macias

Video:

Enrico Macias ” Paris tu m’as pris dans tes bras”

Qua năm 1966, trong chuyến lưu diễn Liên Xô, Enrico Marcias đã trình diễn tại vận động trường Dinamo Stadium ở Mạc-tư-khoa trước 120.000 khán giả, tiếp theo là hơn 40 thành phố khác của Liên Xô.

Sau đó, Enrico Marcias sang Nhật Bản rồi trở về trình diễn tại Ý và Tây-ban-nha, nơi những ca khúc do chàng thu đĩa bằng tiếng Ý, tiếng Tây-ban-nha rất được ưa chuộng. Trong số này có bản Solenzara, viết về một mối tình chợt đến rồi đi trên bãi biển thơ mộng ở Solanzara, một thị trấn dưới chân núi ở miền nam đảo Corse (Corsia) của Pháp.

Rất tiếc, chúng tôi không tìm được phiên bản lời tiếng Tây-ban-nha nên chỉ có thể xin gửi tới độc giả nguyên bản tiếng Pháp, do Enrico Marcias thu đĩa năm 1967.

Phụ lục (5): Solenzara, Enrico Macias

Video:

Enrico Macias- Solenzara – 

Năm 1968, Enrico Marcias lưu diễn Bắc Mỹ lần đầu tiên. Buổi trình diễn ngày 17 tháng 2 tại đại hí viện Carnegie Hall ở New York City không còn một chỗ trống. Tiếp theo là các thành phố Chicago, Dallas, và Los Angeles. Tại Québec, tỉnh nói tiếng Pháp của Gia-nã-đại, dĩ nhiên Enrico Marcias đã được đón chào nồng nhiệt.

Năm 1971, Enrico Marcias trở lại hí viện Olympia, Paris, rồi bay sang Luân-đôn trình diễn tại đại hí viện Royal Albert Hall, sau đó trở lại Nhật Bản, Gia-nã-đại, Ý, và Tây-ban-nha.

Năm 1972, Enrico Marcias sang Hoa Kỳ trình diễn tại Carnegie Hall lần thứ hai.

Năm 1974, Enrico Marcias trở lại Hoa Kỳ, trình diễn 10 xuất hát tại rạp Uris Theatre (nay là Gershwin Theatre), nhà hát lớn nhất của thủ đô kịch nghệ Broadway; sau đó về Pháp, trình diễn tại hí viện Olympia lần thứ sáu.

Năm 1976, Enrico Marcias lưu diễn Do-thái lần thứ hai, rồi lần thứ ba vào năm 1978. Từ Do-thái, Enrico Marcias sang Ai-cập, cựu thù của Do-thái, theo lời mời của Tổng thống Answar El Sadat. Cho tới lúc đó, không một quốc gia Ả-rập nào cho phép Enrico Marcias tới trình diễn cho dù chàng rất được thính giả ở các nước Ả-rập và Bắc Phi ái mộ. Nguyên nhân: Enrico Marcias là một người có gốc gác Do-thái và lập trường ủng hộ Do-thái.

Nhưng Tổng thống Answar El Sadat, một người chủ trương sống chung hòa bình với Do-thái, đã “nhân danh hòa bình” để mời Enrico Marcias tới Ai-cập trình diễn. Kết quả, hơn 20.000 người đã tham dự buổi trình diễn ngoài trời của Enrico Marcias dưới chân Kim tự tháp.

Ba năm sau, Tổng thống Answar El Sadat bị các thành phần Hồi giáo quá khích ám sát, Enrico Marcias đã sáng tác ca khúc Un berger vient de tomber để tưởng nhớ ông.

Năm 1988, Enrico Marcias đạt thành công rực rỡ với bản Zingarella, một ca khúc viết về cô gái du mục (gypsy) đầy huyền thoại mang tên Zingarella. Ca khúc này đặc biệt được ưa chuộng tại Do-thái, Thổ-nhĩ-kỳ và Nam Hàn, những nơi ông lưu diễn trong năm 1988.

Điều thú vị là một trong những video clip của ca khúc này đã sử dụng màn vũ mê hồn của nữ minh tinh Ý Gina Lollobrigida, người thủ vai vũ nữ du mục Esmeralda trong phim Chàng gù nhà thờ Đức Bà (The Hunchback of Notre Dame) hơn 30 năm về trước (1956), hiện vẫn là video clip của Enrico Marcias được xem nhiều nhất trên trang mạng YouTube.

Video:

Enrico Macias – Zingarella -Gina Lollobrigida – YouTube

clip_image005

Ajda PekkanEnrico Marcias

Với khả năng hát bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau, Enrico Marcias đã hợp tác với hàng chục tên tuổi nổi tiếng quốc tế, trong đó có nữ danh ca Ajda Pekkan tài sắc bậc nhất của Thổ-nhĩ-kỳ. Hai người đã nhiều lần song ca trên truyền hình Pháp, và vào năm 1976 đã thu chung một album có tựa A L’Olympia.

Về phía các nghệ sĩ Pháp, Enrico Marcias đã nhiều lần hát chung với Dalida, qua các khúc nổi tiếng như Bambino, Flamenco…

Video:

DALIDA and ENRICO MACIAS Bambino – YouTube

Bên cạnh sự nghiệp âm nhạc, Enrico Marcias còn tích cực hoạt động cho hòa bình thế giới và phong trào bảo vệ nhi đồng quốc tế.

Năm 1980, sau khi sáng tác và thu đĩa ca khúc Malheur à celui qui blesse un enfant (Vô phúc cho kẻ nào hành hạ một đứa trẻ), hiến tặng toàn bộ tiền bán đĩa cho quỹ nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), Enrico Marcias đã được ông Tổng Thư ký LHQ Kurt Waldheim phong tặng danh hiệu “Singer of Peace’.

Cũng qua các hoạt động nói trên, tới năm 1997, Enrico Marcias được ông Tổng Thư ký LHQ Kofi Annan trao chức Đại sứ lưu động về Hòa bình và Bảo vệ Nhi đồng (Roving Ambassador for Peace and the Defence of Children).

Điều đáng tiếc, đáng buồn nhất trong đời Enrico Marcias là việc ông không bao giờ được phép trở về cố hương (Algeria) chỉ vì gốc gác và lập trường thiên Do-thái của mình.

Sau nhiều lần thất bại trong việc xin trở về Algeria để trình diễn, năm 2001, Enrico Marcias đã viết cuốn Mon Algérie (Algeria của tôi), trong đó ông bộc lộ “tình yêu quê hương của một con người với quê cha đất tổ” – một tình yêu quê hương chân thật mà các chế độ cực đoan ở Algeria không bao giờ hiểu được.

clip_image007

Enrico Marcias-2015

* * *

clip_image009

Tới đây, chúng tôi viết về bản L’amour c’est pour rien. Đây là một trong những ca khúc do Enrico Marcias soạn nhạc và tác giả Pháp Pascal-René Blanc đặt lời, thu đĩa năm 1964, tuy không nằm trong danh sách ca khúc đoạt đĩa vàng (disque d’or) của Enrico Marcias, nhưng lại được giới nghe nhạc Pháp tại miền Nam VN ngày ấy yêu chuộng nhất trong số những ca khúc của ông. Theo suy nghĩ của chúng tôi, có hai nguyên nhân: thứ nhất, ca khúc này được viết theo thể điệu Tango thu hút, và thứ hai, khúc nhạc dạo (intro) với tiếng đàn guitar độc đáo của chính tác giả.

L’amour c’est pour rien
(1)

Comme une salamandre
L’amour est merveilleux
Et renaît de ses cendres
Comme l’oiseau de feu
Nul ne peut le contraindre
Pour lui donner la vie
Et rien ne peut l’éteindre
Sinon l’eau de l’oubli

Refrain:
L’amour c’est pour rien
Tu ne peux pas le vendre
L’amour c’est pour rien
Tu ne peux l’acheter

(2) Quand ton corps se réveille
Tu te mets à trembler
Mais si ton coeur s’éveille
Tu te mets à rêver
Tu rêves d’un échange
Avec un autre aveu
Car ces frissons étranges
Ne vivent que par deux

(Refrain)
(3) L’amour c’est l’espérance
Sans raison et sans loi
L’amour comme la chance
Ne se mérite pas
Il y a sur terre un être
Qui t’aime à la folie
Sans même te connaître
Prêt à donner sa vie

Refrain:
L’amour c’est pour rien
Tu ne peux pas le vendre
L’amour c’est pour rien
Mais tu peux le donner
L’amour c’est pour rien
L’amour c’est pour rien.

Phụ lục (6): L’amour c’est pour rien, Enrico Marcias

L’amour c’est pour rien được Pham Duy đặt lời Việt với tựa Tình cho không vào đầu thập niên 1970.

Tình cho không

(1) Ngon như là trái táo chín
Thơm như vườn hoa kín
Mong manh như dây tơ chìm
Nhẹ êm như là mây tím.
Tình là rất cao mù khơi
Tình là thấp như biển vơi
Tình tỏa khắp, khắp cuộc đời
Đi bao la khắp nơi nơi…

Điệp khúc:
Tình cho không, biếu không
Ân tình ai cũng cho được nhiều.
Tình cho không, biếu không
Chớ nên mua bán tình yêu.

(2) Khi em mơ niềm yêu dấu
Em run như là tơ liễu
Khi con tim em xoay động
Và tình yêu vừa lên tiếng
Tình cần có hai lời ca
Tình là bãi khô cần mưa
Diều chờ gió dong ngoài trời
Đêm khuya mong sáng yên vui.

(Điệp khúc)

(3) Ta yêu nhau là mong nhớ
Không băn khoăn hoặc suy nghĩ

Như say mê như hi vọng
Tình yêu như là may mắn.
Tình là mắt ta vừa che
Tình là biết yêu người xa
Người tình vẫn nhớ mong dù
Ta không quen biết bao giờ.

Điệp khúc:
Tình cho không, biếu không
Ân tình ai cũng cho được nhiều.
Tình cho không, biếu không
Chớ nên mua bán tình yêu.
Tình cho không không thiếu
Không bán mua tình yêu!

Trước năm 1975, Tình cho không được thu băng với tiếng hát Elvis Phương (hát cả lời Pháp lẫn lời Việt). Sau năm 1975, rất nhiều ca sĩ đã thu đĩa ca khúc này, trong số đó có Thanh Lan (hát cả lời Pháp lẫn lời Việt), Hoàng Thanh Tâm, Như Loan, Khánh Phương (new wave)…, và đặc biệt là Tú Quyên, trình bày với phong cách rất độc đáo, mới lạ.

Phụ lục (7): Tình cho không, Elvis Phương

Phụ lục (8): Tình cho không, Hoàng Thanh Tâm

Phụ lục (9): Tình cho không, Tú Quyên

Phụ lục (10): Tình cho không (guitar), Vô Thường

Hoài Nam

 

 

 

 

©T.Vấn 2016

Bài Mới Nhất
Search